भाग 2 : केस गळणे केस पांढरे होणे; यासाठीचे निश्चित परिणामकारक लाभदायक संभाव्य उपाय

भाग 2 : केस गळणे केस पांढरे होणे; यासाठीचे निश्चित परिणामकारक लाभदायक संभाव्य उपाय

Copyright कॉपीराइट ©वैद्य हृषीकेश बाळकृष्ण म्हेत्रे. एम् डी आयुर्वेद, एम् ए संस्कृत. 

आयुर्वेद क्लिनिक्स @पुणे & नाशिक. 

सर्व अधिकार सुरक्षित म्हेत्रेआयुर्वेद

 MhetreAyurveda 9422016871

 www.MhetreAyurveda.com

 www.YouTube.com/MhetreAyurved/

A.

केसांच्या समस्यांचं एक बाह्य कारण

👇🏼

केस गळणे केस पांढरे होणे हा अत्यंत जिव्हाळ्याचा विषय असतो.

1.

केसांच्या या समस्यांचं एक बाह्य कारण म्हणजे ...

केस किंवा खरंतर डोकं हे "उघडं बोडकं" ठेवून सर्वत्र फिरणे , आपल्या देशात आपल्या संस्कृतीत किंवा तसं पाहिलं तर संपूर्ण जगभरात डोकं उघडं ठेवून केस झिंजा उघड्या मोकळ्या सोडून फिरणं हा प्रघात नाही!

2 

पश्चिमात्य देशात सुद्धा विविध प्रकारच्या हॅट प्रचलित होत्या ...

3.

आणि अगदी स्वातंत्र्या पर्यंत आपल्या बहुतेक सर्व प्रसिद्ध लोकनेत्यांची ओळख, ही त्यांच्या शिरस्त्राण म्हणजे डोक्यावर घातलेल्या परिधानानुसार होत असे. लोकमान्य सावरकर नेहरू भगतसिंग राजगुरू या सर्वांच्या चित्र / छायाचित्र यामध्ये, आपल्याला परिचित असणारी डोक्यावरची परिधान दिसतात !

4.

मुळात आयुर्वेद शास्त्र सुद्धा "मौली" असा शब्द वापरते. मौली याचा अर्थ डोक्यावर काही ना काही परिधान घेतलेला!!!

5.

मागच्या पिढीतील बहुतेक सर्व पुरुष हे डोक्यावर, त्या त्या प्रदेशातील रूढीप्रमाणे, टोपी किंवा पटका फेटा कान टोपी असं घालत असत. 

6.

शिवछत्रपतींचे मावळे हे त्यांच्या विशिष्ट प्रकारच्या मुंडासे या शिरःपरिधानाच्या वरतून पुन्हा हनवटीच्या खाली गाठ मारलेला रुमाल किंवा वस्त्र बांधत असत, असा आपण काही चित्रांमध्ये किंवा काही चित्रपटांमध्ये पाहिलेले आहे ...

7.

आणि स्त्रिया तर मागील पिढी पर्यंत निश्चितपणे डोक्यावरून पदर घेत असतंच ... पंजाबात सुद्धा डोक्यावरून ओढणी चुनरी दुपट्टा लपेटून, तो मान खांदे छाती पाठ असा सगळीकडून "भरगच्च" घेतलेला असे. 

8.

थोडक्यात जनसामान्य ते सेलेब्रिटी, असे सर्वच जण, डोकं उघडं ठेवून फिरत नसत !!!

9.

एक अपवाद, स्मशानामध्ये डोक्यावरची टोपी काढून जाणं , अशी रूढी होती ! त्यामुळे बोडके हिंडणं अर्थात डोक्यावर काहीही न घालता हिंडणं, हे असभ्यपणाचं लक्षण मागील पिढीपर्यंत मानले जाई!!

10.

तुम्हाला कदाचित विश्वास बसणार नाही, पण रयत शिक्षण संस्थेच्या, धायरी फाटा = वडगाव खुर्द येथील, नारायणराव सणस विद्यालय येथे, दहावी पास होईपर्यंत शिक्षणामध्ये, आम्ही प्रतिदिनी डोक्यावर टोपी घालूनच जात असू. 

11.

आपल्या आईच्या आजीच्या पिढीपर्यंत बहुतेक सर्व स्त्रिया ह्या डोक्यावरून पदर घेत असत ... नंतर तो पदर हळूच खांद्यावर आला आणि मागील दहा वीस वर्षात साडी पदर या ऐवजी, पंजाबी ड्रेसच्या सोबत येणारी ओढणी चुनरी दुपट्टा हेही डोक्यावरून खांद्यावर आणि मग , खांद्यावरून चक्क गायबच झाले !!!

12.

आता तर जीन टॉप च्या जमान्यात, पदर चुनरी ओढणी पल्लू दुपट्टा हे कोणाला माहित देखील नाही. असो.

B.

केस गळणे केस पांढरे होणे; यासाठीचे निश्चित परिणामकारक लाभदायक संभाव्य उपाय

👇🏼

तर मूळ विषय असा की, आपल्याला आपल्या केसांचं आरोग्य दीर्घकाळपर्यंत जपायचं असेल, केसांना गळणं आणि पिकणं पांढरे होणं अशा प्रकारची समस्या येऊ द्यायची नसेल ... तर, 

1.

आपण घराबाहेर असताना आणि शक्य झालं तर घरात सुद्धा आपल्या डोक्यावरून वस्त्र घेतलेलं असणं, हे हितकारक होईल !!!

2.

डोक्यावरून पदर घेणे, डोक्यावरून चुनरी ओढणी पल्लू दुपट्टा घेणे, हे स्त्रियांसाठी ... आणि पुरुषांनी टोपी कॅप हॅट आणि शक्य झालं तर पुन्हा एकदा फेटा फटका हे उपयोगात आणायला हवं!!!

3.

खरंतर मागील कित्येक पिढ्यांमध्ये, रस्त्यावर इतकी धूळ नसायची "आणि इतका धूरही नसायचा" , की ज्यासाठी डोके केस यांचे संरक्षण व्हावे, म्हणून त्यावर वस्त्र बांधण्याची आवश्यकता होती!!!

4 

दुसरं असं की, त्या काळातील सर्व वाहनांची गती ही आजच्या वाहनांच्या तुलनेत "फारच कमी" होती, त्यामुळे जरी धूळ उडाली, तरी ती "जोरात येऊन" आपल्या शरीरावर डोक्यावर त्वचेवर केसांवर "आदळून चिकटत नव्हती". 

5.

आज मात्र आपण 99.99% लोकं हे उघडे बोडके, डोक्यावर कसलेही वस्त्र धारण न करता ... सुसाट वेगाने, शहरी रहदारीतून ट्रॅफिक मधून , फिरत असतो ... आणि त्या वेळेला त्या गतीमध्ये, प्रचंड संख्येने असणाऱ्या वाहनांच्या येण्या जाण्यामुळे, रस्त्यावरनं "उडणारी धूळ आणि प्रत्येक वाहनाच्या सायलेन्सर मधून अतिशय सूक्ष्म कणांचे स्वरूपात बाहेर पडणारा धूर" हा "वेगाने" आपल्या त्वचेवरती कपड्यांवरती चेहऱ्यावरती केसां वरती येऊन, "आदळून चिकटतो". Collidal adherence 

6.

मागील पिढीपर्यंत, तेल लावण्याची, वेणी घालण्याची पद्धत असल्यामुळे, ही येऊन पडणारी धूळ धूर, सहसा केसांना चिकटत नसे... पण आता मात्र तेल लावणं, हे चिपंचिपं बुरसटलेपणाचं काकूबाई असं ठरवलं गेल्यामुळे, केस कोरडे असतात ... त्यामुळे "रस्त्यावरून उडणारी धूळ आणि वाहनांचा धूर हे अतिशय वेगाने येऊन केसांवरती आदळतात आणि चिकटून राहतात"! 

7.

केस झिंज्या मोकळे सोडून हिंडल्यामुळे, केसांचा उपलब्ध असलेला "सर्फेस एरिया surface area म्हणजे उघडा पृष्ठभाग" हा अधिक धूळ धूर यांना सहजपणे चिकटण्यास अजूनच सहाय्य करतो!

8.

डोकं धुणं , केस धुणं हा प्रकार स्त्रियांच्या बाबतीत रोज होऊ शकत नाही ... त्यामुळे या धुळीची धूलीकणांची धुरांच्या कणांची स्मोक पार्टिकलची केसांवरती नकळत पुटे coats layers चढत जातात ...

आणि केशभूमी म्हणजे जिथून केस उगवतो, त्या फॉलिकलचं बंद होणं असं संभवतं !

9.

आणि यामुळे तिथून उगवणारा/ वाढणारा केस हा हळूहळू दुर्बल होतो , कोरडा होतो, तुटतो , मुळापासून गळतो किंवा पांढरा होत जातो !!!

10.

केसांना त्यांच्या मुळाशी चांगले पोषण व रक्त संचारण सर्क्युलेशन मिळाले नाही, तर केसांचे गळणे तुटणे कोरडे होणे पातळ होणे पांढरे होणे अशा समस्या होतात.

11.

त्यामुळे सर्वांनी , कसोशीने , घरातून बाहेर पडताना, कोणते ना कोणते वस्त्र , आपल्या केसांवरती डोक्यावरती , धारण केलेले बांधलेले असणे , हिताचे आहे. असे केल्यास साधारणता 40 45 पर्यंत तरी केस हे निसर्गतः काळे आणि न गळता , लांब व घनदाट राहू शकतील

12.

सध्या अनेक शहरातील मुली तरुणी स्त्रिया या टू व्हीलरवर फिरताना , डोके कान चेहरा गळा असे सगळे झाकले जाईल, अशा पद्धतीने मोठा स्कार्फ रुमाल बांधतात , हे निश्चितच आरोग्याच्या दृष्टीने आणि केसांच्या सुरक्षिततेच्या दृष्टीने उपयोगी आहे

C.

केसांच्या या समस्यांचं आहारातील कारण

👇🏼

केस पांढरे होणे, केस गळणे, केस तुटणे, केस कोरडे होणे, केस पातळ होणे ... यासाठी काही मुख्य आभ्यंतर म्हणजे आहार विषयक कारणे आहेत.

 1.

त्यातील सगळ्यात महत्त्वाचं कारण म्हणजे *मिठाचे प्रमाण आहारात अधिक असणे* ... अगदी प्रत्येक जण, ज्याला केसांच्या समस्या आहेत, तो मीठ जास्त खातो, असे नव्हे ... किंवा तो खारट खातो , असेही नव्हे किंवा तो प्रत्येक पदार्थात वरून मीठ घालून घेतो असेही नव्हे ...

पण मीठ ज्याच्यामध्ये अधिक आहे, असे पदार्थ त्याच्याकडून खाल्ले जातात!

त्यातील सगळ्यात नकळत खाल्ला जाणारा, मीठ जास्त असणारा पदार्थ म्हणजे *सर्व प्रकारचे बेकरी प्रॉडक्ट्स*, त्या खालोखाल 

बटर, त्या खालोखाल 

चीज ... त्यानंतर 

सर्व नमकीन फरसाण चाट म्हणजे पाणीपुरी दाबेली वडापाव पावभाजी पिझ्झा बर्गर ...

थोडक्यात मैदा बेकरी पदार्थ पाव यापासून तयार होणारे अन्नपदार्थ ...

2.

मागील पिढीत खूप खाल्लं जाणार आवडीचं म्हणजे लोणचं 

लोणचं जरी कैरी किंवा लिंबू यापासून बनत असलं , तरी ते चवीला आंबट असूनही , त्यात मीठ तेल आणि मोहरी यांचे प्रमाण खूप जास्त असतं ... कारण रिझर्वेटिव्ह किंवा लोणचं टिकण्यासाठी *मिठाचे प्रमाण त्यात अत्यधिक असणं आवश्यक असतं*. 

3.

याच बरोबरीने वेफर्स किंवा त्याच प्रकारे तळलेले हवाबंद पॅक मध्ये मिळणारे विविध नावांचे पदार्थ 

4.

त्याचबरोबर चायनीज की, ज्या पदार्थांमध्ये तयार करताना अजिनोमोटो नावाचं मीठ वापरले जाते.

5.

याचबरोबर रस्त्यावर विकले जाणारे भजी पाव असे तळलेले पदार्थ की ज्याचं पीठ भिजवताना त्यामध्ये सोडियम अधिक असलेले खाण्याचा/बेकिंग सोडा किंवा मार्केटमध्ये मिळणारी तथाकथित फसफसणारे ॲसिडिटी वरचे उपाय ( : यू नो you know) किंवा काही वेळेला चक्क कपडे धुण्याची पावडर डिटर्जंट मिसळलेली असते. 

6.

दारू पिणाऱ्या लोकांमध्ये मोठ्या प्रमाणात खाल्ला जाणारा चकणा , फरसाण हाही मीठ अत्यधिक असलेल्या पदार्थांचे उदाहरण आहे 

7.

केस पांढरे होण्याचे, गळण्याचे, तुटण्याचं ... तिसरं महत्त्वाचं कारण म्हणजे ... उष्णता पित्त अग्नी बिघडवणारी व रक्त दूषित करणारी कारणे ...

ज्याच्यामध्ये ...

उपास करणे 

तिखट खाणे 

अम्लपित्त ॲसिडिटी असणे किंवा होईल असे पदार्थ खाणे 

खूप रात्री उशिरापर्यंत *जागरण* करणे

दोन-तीन कपापेक्षा जास्त प्रमाणात चहा किंवा कॉफी पिणे 

चिडचिड करणे 

त्रागा आदळ आपट आत्मक्लेश करणे

अति संवेदनशील असणे ओव्हर रिऍक्ट होणे 

सतत चिंता शोक भय नैराश्य फ्रस्ट्रेशन डिप्रेशन भीती दैन्य न्यूनगंड भयगंड फोबिया इन्फिनिटी कॉम्प्लेक्स यामध्ये असणे 

👆🏼

या आता सांगितलेल्या सर्व कारणांनी शरीरामध्ये, 

अग्नी पित्त उष्णता हिट वाढते ...

की जे केस गळणे केस तुटणे केस पातळ होणे केस पांढरे होणे याचे मुख्य कारण आहे !!!

8.

अजून एक ... अनेकांना माहित नसलेले, केसांच्या समस्यांचे मूळ कारण म्हणजे रोज किंवा वारंवार केसांना साबण लावणे किंवा शाम्पू करणे ... कारण साबण शाम्पू या "फेस होणाऱ्या" पदार्थांमध्ये "सोडियमचे प्रमाण म्हणजे खारटपणाचे प्रमाण जास्त असते"!

9.

जरी केमिस्ट्री मध्ये खारट पदार्थांच्या विरुद्ध आंबट पदार्थ खावेत, जेणेकरून त्यांचे टायट्रेशन होते,असे सांगितलेले असले ... तरीही आयुर्वेद शास्त्रानुसार लवण म्हणजे खारट या रसाचा म्हणजे चवीचा अँटॅगॉनिस्ट म्हणजे प्रतिगामी म्हणजे विरुद्ध किंवा उतारा हा , "आंबट चवीचे पदार्थ नसून" ... तो "तुरट रसाचे चवीचे पदार्थ" असा आहे.

10.

आंबट चवीच्या पदार्थांनीही ,

शरीरात अग्नि उष्णता पित्त रक्त यांची वाढ बिघाड दुष्टी होतच असते 

आणि आंबट चवीच्या पदार्थांच्या विरोधी उतारा प्रतिगामी ॲन्टिगोनिस्ट हा कडू रस कडू चवीचे पदार्थ असतात .

12.

त्यामुळे ज्यांना केस पिकणे गळणे तुटणे कोरडे होणे पातळ होणे अशा समस्या आहेत ...

त्यांनी, आपल्या आहारात, आवर्जून उष्णतेच्या विरुद्ध = थंड गार शीत अशा गुणांच्या अन्नपदार्थांचे उपायांचे आणि तिक्त म्हणजे कडू आणि कषाय म्हणजे तुरट अशा चवीच्या पदार्थांचा समावेश करावा ...

13.

तुरट पदार्थ म्हणजे सुपारी कात 

आणि कडू चवीचे पदार्थ म्हणजे सर्व लांब वेलवर्गीय फळभाज्या ... ज्याच्यामध्ये, पडवळ दोडका घोसाळे गिलके दुधी भोपळा गवार भेंडी कारलं वांगे अशा सर्व वेलवर्गीय फळभाज्या समाविष्ट होतात.

अशा प्रकारे सर्वसामान्यांच्या अत्यंत जिव्हाळ्याचा प्रश्न असलेल्या ....

केस पांढरे होणे , केस गळणे , केस तुटणे , केस पातळ होणे ... या समस्यांची मूळ कारणं ही प्रामुख्याने ...

👇🏼

1.

डोके केस उघडे बोडके ठेवून, केसांना डोक्यावर झाकण्यासाठी कोणतेही वस्त्र पदर ओढणी दुपट्टा चुनरी टोपी कॅप हॅट फेटा फटका रुमाल स्कार्फ "न वापरणे"

2.

दुसरे मुख्य कारण ... खारट पदार्थ खाणं 

3.

तिसरं मुख्य कारण = उष्णता अग्नी हीट पित्त वाढवणारी रक्त बिघडवणारी आहारातील करणे 

4.

किंवा उष्णता अग्नी हीट पित्त वाढवणारी रक्त बिघडवणारी , वागणूक विहार लाईफस्टाईल असणं, जसे की जागरण उपास चिडचिड

4

आणि आंबट पदार्थ किंवा उष्णता वाढवणारे पदार्थ खाणं ... आंबट पदार्थांमध्ये सर्वांना अतिशय प्रिय असलेलं आणि कितीही सांगितलं तरी सोडावसं न वाटणारं म्हणजे दही , ताक, टोमॅटो, सॉस, लिंबू, लोणचं, पोहे इडली, डोसा उत्तप्पा ढोकळा असे साउथ इंडियन पदार्थ जे की आंबवलेल्या फर्मेंट केलेल्या पिठापासून बनवले जातात, संत्री मोसंबी असे स्पष्टपणे आंबट असणारे पदार्थ, अननस केळी सफरचंद की जे कापल्यानंतर काळे पडतात, सफरचंदाचे तर विनेगरच तयार केले जाते ... अशा सर्व आंबट पदार्थांचा ,

केस गळणे तुटणे पांढरे होणे पातळ होणे असा दुष्परिणाम होतो 

केस गळणे केस पांढरे होणे; यासाठीचे निश्चित परिणामकारक लाभदायक संभाव्य उपाय

👇🏼

वरील पोस्टमध्ये सांगितलेल्या या सर्व कारणांच्या विरुद्ध काम करेल ,

असा सकारात्मक पॉझिटिव्ह होकारात्मक करण्याजोगे डू-एबल Do-able अशा अर्थाचे उपाय म्हणजे ...

1.

रोज रात्री झोपताना ,

दोन्ही नाकपुड्यांमध्ये ,

0.5ml = अर्धा मिलिलीटर म्हणजे साधारणतः 15 ते 16 थेंब , वॉटर बाथ मध्ये पातळ केलेले , घरात तयार केलेले , शुद्ध देशी लोणकढी "साजूक तूप" सोडणे ... विकतचे तूप वापरू नये. 

साजूक तूप ऐवजी शुद्ध निर्भेळ "दूध सुद्धा उपयोगी असते".

2.

याच बरोबरीने, रात्री झोपताना, अशा प्रकारचे लोणकढी तूप एक चमचा & अर्धा कप गरम पाण्यात गरम दुधासोबत घेऊन झोपणे 

3.

आणि याच लोणकढी तुपात बुडवलेला, सुपारी एवढ्या आकाराचा कापसाचा बोळा, नाका जवळच्या डोळ्यांच्या खोबणीत ठेवून झोपणे.

6.

केस हे निर्जीव अवयव आहेत.

त्यामुळे एकदा डोक्याच्या त्वचेतून फॉलिकल मधून केस वरती आला की, तो निर्जीव भाग आहे.

जसे वाढलेले नख, बोटाच्या पुढे आले की, आपण कापून टाकले तरी, वेदना होत नाहीत, रक्त येत नाही ... त्याच पद्धतीने ...

केस हा संपूर्णपणे निर्जीव अवयव आहे ...

केसाच्या आत मध्ये कुठल्याही प्रकारचे सर्क्युलेशन नसते !

त्यामुळे जाहिरातीत कितीही दाखवले की अमुक शाम्पू तमुक कंडिशनर अमुक तेल लावल्यामुळे केसांवर असा तसा परिणाम होतो , ही शास्त्रीय दृष्ट्या केलेली, शुद्ध फसवणूक आहे, खोटारडेपणा आहे दिशाभूल आहे त्यामुळे जे काही उपचार करायचे !!!

7.

ते केस जिथून उगवतो , त्या केसांच्या मुळाशी म्हणजे केशभूमीशी म्हणजे स्काल्प शी म्हणजे डोक्याच्या त्वचेची म्हणजे फॉलिकलशी करणे आवश्यक आहे!!! 

8.

आणि कितीही म्हटलं तरी, बाह्य उपचारांचा लाभ होण्याच्या मर्यादा असतात ... शंभर थेंब तेल जरी केसांच्या मुळाशी घातले, तरी त्यातले फक्त दोन ते तीन थेंब, प्रत्यक्षात शरीरात ॲब्सॉर्ब होतात , शोषण होऊ शकतात !!!

त्यामुळे केसांना करण्याच्या "बाह्य उपचारांना अत्यंत मर्यादा आहेत". 

9.

केसांना तुम्ही बहिरंग रंगरंगोटी करून तात्पुरते काळे तपकिरी अशा विविध छटांमध्ये रंगवू शकता ...

पण म्हणून जेवढा केस रंगवलेला आहे, त्याच्यानंतर पुढच्या दोन चार सहा दहा पंधरा दिवसात केशभूमीतून वरती येणारा केस, हा काळा असणार नाही ... तो पुन्हा तसाच पांढराच असतो!!!!

10.

म्हणून ज्यांना आपला केस मुळातून, पुन्हा काळा नैसर्गिक मजबूत घनदाट असा यावा , असे वाटत असेल , त्यांनी योग्य ते आभ्यंतर उपचार, हे ज्ञानी अनुभवी आयुर्वेदाचेच उपचार करणाऱ्या, (रसकल्प मेटल धातू पारा गंध केमिकल विषय उपविष असं न वापरणाऱ्या ) वैद्याकडून करून घ्यावेत ...

11.

आणि नुसते उपचार केले, बाह्य लेप, बाह्य तेल, नाकात तूप सोडले, डोळ्यात तूप ठेवणे, रात्री झोपताना तूप पिणे किंवा वैद्याने दिलेली औषधी गोळ्या टॅबलेट घेतल्या म्हणजे आपले केस पुन्हा कायमस्वरूपी काळे घनदाट मजबूत न तुटणारे होतील ... असे नव्हे तर ...

12.

त्या सोबतीने, आपण करत असलेल्या, आहारातील, आपल्या वागणुकीतील, चुका दुरुस्त करणे, सुधारणे ... "त्या चुका भविष्यात कायमस्वरूपी टाळणे" ... हे आवश्यक असते !!!

13.

अन्यथा केलेल्या उपचारांचा , अपेक्षित परिणाम लाभत नाही!!!

केस गळणे केस पांढरे होणे; या समस्यांचे एक महत्त्वाचे सामाजिक आणि वैयक्तिक कारण आणि त्यासाठीचे निश्चित परिणामकारक लाभदायक संभाव्य उपाय

👇🏼

सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे ...

आपले केस, हे किमान तारुण्यात, चाळीस-पंचेचाळीस पर्यंत, तरी ...

काळे घनदाट मजबूत लांब राहावेत 

आणि ते पांढरे होऊ नयेत, गळू नयेत, तुटू नयेत, कोरडे होऊ नयेत, पातळ होऊ नयेत...

*यासाठी सर्व प्रकारची व्यसने निश्चितपणे कायमस्वरूपी बंद केलेली असावीत*!

1

तंबाखूचे सेवन कुठल्याही पद्धतीने करू नये ...

तंबाखू खाणे, चघळणे, गालात ठेवणे, तंबाखूची मिश्री लावणे, तपकीर ओढणे, तंबाखू असलेली टूथपेस्ट वापरणे, सिगरेट बिडी ओढणे, स्मोकिंग करणे किंवा तसे वारंवार करणाऱ्यांच्या निकट सहवासात असणे (passive smoking), गुटखा पान मसाला खाणे ... हे सर्व प्रकार कायमस्वरूपी निश्चितपणे तातडीने बंद करावे ह्या असल्या सवयी हळूहळू सुटत नाहीत त्या एक घाव दोन तुकडे अशा पद्धतीने त्या क्षणी सोडून द्याव्या लागतात त्यासाठी धुळे निर्धार आणि प्रचंड संयम लागतो

2.

आणि कोणत्याही प्रकारचे मद्य/दारु/अल्कोहोल सेवन करणे, हे निश्चितपणे केसांचे आरोग्य पूर्णतः बिघडवण्यासाठीचे फार मोठी कारण असते!!!

3.

म्हणून तंबाखू आणि मद्य यांचे व्यसन सोडणे, हेच केसांच्या आरोग्यासाठी आवश्यक असते!!!

4.

तंबाखू आणि मद्य यांचे व्यसन चालू ठेवून ,

मला चांगल्या केसांचा लाभ होईल ,

ही अपेक्षा अजिबातच करू नये

5.

ज्यांना तंबाखू किंवा मद्य किंवा कुठल्याही प्रकारचे व्यसन सुरू ठेवून सुद्धा , 

आपले केस नीट राहतील किंवा एकूणच आपले आरोग्य नीट राहील, असे वाटते त्यांनी...

किंवा ज्यांना तंबाखू किंवा मद्य किंवा कुठल्याही प्रकारचे व्यसन सोडता येत नाही ...

त्यांनी प्रथमतः ती तंबाखू किंवा ते दारू ते मद्य, आपण सेवन करण्यापूर्वी आपण त्याचा आनंद घेण्यापूर्वी,

आपल्या पत्नीला आणि आपल्या घरातील लहान मुलांना आधी द्यावे ...

आणि त्यांनी ते घेतल्यानंतरच ,

आपण आपल्या इच्छेप्रमाणे तंबाखूचे दारूचे मनसोक्त सेवन/व्यसन करावे!!! 

असे करता आले, तरच ते व्यसन कंटिन्यू करावे ...

अन्यथा त्या क्षणी सोडून द्यावे .

6.

आपल्या आरोग्य संपन्न शरीरामुळे आणि व्यसनमुक्त जीवना मुळेच ... आपल्यावर अवलंबून असलेल्या,

आपल्या जोडीदाराचे (=पत्नीचे / पतीचे) आणि 

आपण या जगात जन्माला घातलेल्या, नव्या कोवळ्या निरागस अशा आपल्याच अपत्यांचे (= लहान मुलांचे) अस्तित्व , जीवन आणि कल्याण टिकून राहणार आहे, याची जाणीव एक क्षणभरही विसरू नये !!!

Probable Structure strategy for NEW AGE SAMHITAA

 ✍🏼

यस्मात्प्रोक्तः पुनः पुनः| 

तन्त्रकारैः स एवाऽर्थः 

अस्थानविस्तराक्षेपपुनरुक्तादिवर्जितः| 

हेतुलिङ्गौषधस्कन्धत्रयमात्रनिबन्धनः| 

विनिगूढार्थतत्त्वानां प्रदेशानां प्रकाशकः| 

स्वान्यतन्त्रविरोधानां भूयिष्ठं विनिवर्तकः| 

युगानुरूपसन्दर्भो विभागेन करिष्यते||

तेभ्योऽतिविप्रकीर्णेभ्यः प्रायः सारतरोच्चयः॥४॥ 

क्रियतेऽष्टाङ्गहृदयं नातिसंक्षेपविस्तरम्।

This type of improvisation is already done by Vaagbhata.

It was his time yuganuroopa sandarbha

Today attention span is very very short.

In such era, if we will "compile all the existing" stuff in proposed NEW AGE Samhitaa... then that bulky work will not attract प्रेक्षावतां प्रवृत्ति means it will not be user friendly. 

So it is better & useful, to include ONLY those things which are NOT mentioned till date, in Ayurveda literature. 

YOGARATNAKARA has done next edition of improvisation compiling all the smart stuff at his time.

So , inclusion of the HETU LAKSHANA AUSHADHA, after YogaRatnakara is only sensible, useful and valid

In today's era , entire world can read write understand ENGLISH easily... hence instead of संस्कृत, NEW AGE SAMHITAA should be in ENGLISH... that too , of course & obviously in PROSE TEXT only. It is not necessary to blend it in poetry in संस्कृत 

Whatever तंत्रयुक्ति are to be applied, it should be done before writing NEW AGE SAMHITAA, there must not be any scope & necessity to apply तंत्रयुक्ति again to understand NEW AGE SAMHITAA. 

Sthaanas should be only ...

Shaareera ... the first

Giving complete details of Rachana & Kriya. No more mess to find types vaata at the end of chikitsaa or beginning of nidaana sthasna & hunt for agni in middle of chikitsaa sthaana ... no more treasure hunt.

Profuse use of pictures photo tables charts flow charts diagrams illustrations should be there avoid undue & misguiding use of UPAMAA

Whatever the final decision is, it is to be written in NEW AGE SAMHITAA. 

There should be No scope or necessity for vaada sambhasha poorvapaksha uttarapaksha & tantrayuktis related to such issues 

Opening sthaana

Shaareera

Followed by 

Nidaana Sthaana 

Describing all rogas beyond madhava vrunda yogaratnakara ... until today.

However, modern day already/pre diagnosed new diseases can not entirely included, only strategy to understand ready diagnosis in terms of mahabhoota rasa guna dhatu mala.

Non existent / non demonstrate non accessible non esteemabale, 5 types of doshas should be avoided

Strategy to understand new diagnostic reports must be included 

Next is 

Aushadha sthaana

All the single dravyas and kalpas should be included here.

So no necessity of new NIGHANTU

New AUSHADHA skandha must be designed and included here

Then ...

Chikitsaa sthaana ...

All principals and practices of various treatments included here.

"Old age" sthaanaas like Sootra Vimaana Kalpa Siddhi Khila indriya should not be there in "New Age" Samhitaa ... as subjects in those sthaanas can be easily and practically and aptly redistributed in shaareera nidaana chikitsaa aushadha sthaanas

Update/अद्ययावत sthaana

MOST important sthaana

Which will comprise ...

All the new trends emerged after YogaRatnakara 

...

Just as successful adaption intrusion infiltration of rasashastra and naadi is already happened nearby sharngadhara time, so ...

Similarly...

In this new era ...

5 bhautika chikitsaa by Daataara shaastri

Keraleeya traditional treatments like pizhinchil kizhi etc

Viddha which adaption of Accupuncture and acupressure 

Modern agnikarma which is adaption of Diathermy 

Lalaatadhara, which is improvisation of shirodhara moordhatailam

Local basti such as basto or snehadharana @ manya Kati Jaanu hrud

Massage spa maalish therapy as modified abhyanga being happening feel good treatment 

Saundarya chikitsaa as adaption of modern cosmetology trichology 

Female uttara Basti beyond yoni beyond cervix

Suvarna prashana

Garbha sanskaara

Residential short term gurukula adhyapana technics

Ayurveda historical tourism 

Ayurveda resort management 

Ayurveda and NABH hospital establishment and Insurance

Modern day pharmaceutical procedures 

This should be methodology as an introductory list

Hope if we present NEW AGE SAMHITAA this way it will be really update and contemporary

मर्म !!! ... आयुर्वेद की "और एक" लोकप्रिय संकल्पना 😇🙃

 मर्म !!! ... आयुर्वेद की "और एक" लोकप्रिय संकल्पना 😇🙃

1.

फर्स्ट इयर पास करने के बाद, मर्म के बारे मे "फिरसे" आजतक, कभी पढा!

"फिरसे" कभी सोचा ?!

2.

मर्मगत व्याधी सुख साध्य नही होता है, प्रॅक्टिस मे ... ऐसे कभी, सद्य प्राण हर मर्म छोड कर, किसी मर्म के बारे मे अनुभव आया??? (अपवाद, जानु गुल्फ आदि संधियों में होने वाले व्रण या शोथ.)

3.

विटप मर्म जो वंक्षण के अंतराल मे होता है ... तो क्या ये मर्म स्त्रियों में भी होता है? 

अगर, नही होता है , तो क्या स्त्री शरीर मे मर्म की संख्या 105 होती है? 

अगर, विटप यह एक मर्म है, तो वृषण यह मर्म क्यू नही है ??

4.

अगर आवर्त और अपांग ये मर्म है, तो उससे कई ज्यादा गुना डेलिकेट कनीनक यह मर्म क्यूं नही है ??

5.

अगर शिर में 37 मर्म है और दातों की वेदना सर्वाधिक तीव्र असह्य होती है, तो दंत या दंतमूल मर्म क्यूं नही है?

6.

अगर कंठ यह प्राणायतन है, तो कंठ यह मर्म क्यूं नही है?

7.

फुफ्फुस यह मर्म क्यू नही है ?

8.

वृक्क & यकृत् ये मर्म क्यूं नही है?

9.

ॲक्युट पँक्रियाटायटीस यह प्रायः मृत्युकारक हो सकता है, तो पॅन्करियाज् यह मर्म क्यू नही है?

10.

क्या किसी ने, आज तक, एक भी पेशंट, क्षिप्र मर्माघात से आक्षेपक होकर, मृत्यू प्राप्त करता हुआ देखा है? 

11.

क्या इन्द्रबस्ति लोहिताक्ष आणि & उर्वी इन मर्माघातों को, किसी पेशंट ने कभी रिपोर्ट किया ... 

या

आपने आपके क्लिनिक मे कभी देखा क्या?

12.

कटीकतरुण मर्माघात से पांडू हो गया और हीनरूप शोणितक्षय होकर मर गया !

ऐसा एक भी पेशंट आपने कभी देखा या सुना ?

13.

वाम बृहती मर्म यह हार्ट के एक्झॅक्टली पोस्टेरियर या बेस ऑफ द हार्ट यहां पर आता है ... तो वहा से आघात से "रक्त स्रवण & मरण" यह ठीक है ... किंतु दक्षिण बृहती मर्म से अतिरक्तस्राव होकर मृत्यू प्राप्त होना यह संभव है. ऐसा अनुभव /दर्शन /श्रवण किसी ने किया है?

14.

क्या पार्श्वसंधी मर्म "एक्झॅक्टली" कहां पर है , कोई बता सकता है? 

15.

पुरुषों मे स्तनमूल स्तनरोहित इन मर्म का लोकेशन, स्त्रियों के तुलना मे आसानी से निश्चित हो सकता है. किंतु स्त्रियों में इसका लोकेशन आयडेंटिफाय "हो भी" सकता है ?

16.

क्या स्तनरोहित मर्म से रक्तस्राव से और स्तनमूल मर्म से कफ पूर्ण उरस् होकर मरा हुआ, एक भी पेशंट, किसी ने सुना या देखा है, कभी आजतक?? 

स्पेशली वाम की तुलना मे दक्षिण की और मर्माघात से??

17.

चरकोक्त त्रिमर्म से शिरोमर्म मे तो, 37 मर्म समाविष्ट है!!! 

19.

सुश्रुत के इन 37 मे से कुछ सद्य प्राण हर है, हृदय स्वयं सद्यःप्राणहर है, जो बस्ति = ब्लॅडर है वो सद्यः प्राण हर मर्म हो भी सकता है!???

पूरी ब्लॅडर निकाल देने के बाद या बायपास करके युरीन बॅग लगाने के बाद भी पेशंट कई महिनों तक/ सालो तक जिवंत रहता है ... तो क्या बस्ति सचमुच त्रिमर्म या मर्म भी है ??

20

क्या त्रिमर्मो में, शिर हृदय के बाद ... वृक्क या यकृत् या नाभि इसका समावेश होना अधिक उचित होगा !!!

21

ओपन हार्ट सर्जरी हो चुकी है, हृदय ट्रान्सप्लांट हो चुका है , हृदय की रक्तवाहिनी में स्टेन्ट डाले जा चुके है, हृदय की व्हॉल्व बदलने की सर्जरी होती है ... तो क्या फिर भी हृदय सद्य प्राणहर मर्म है?? ... क्या ये मर्म सचमुच मर्म होते भी है???

22.

न खलु मांससिरास्नाय्वस्थिसन्धि "व्यतिरेकेण" अन्यानि मर्माणि भवन्ति, "यस्मान्नोपलभ्यन्ते" ... *इतना दृढ विश्वास होने के बावजूद , इतना स्ट्राँग आत्मविश्वास होने के बावजूद , वाग्भट ने सुश्रुतोक्त पाच मर्म प्रकारों मे धमनी मर्म जोड ही दिया ... तो सुश्रुत को , जो उपलब्ध नही हुआ, ऐसा मर्म वाग्भट को कहा से उपलब्ध हुआ ?*

23.

और, यदि सुश्रुत के पाच मर्म प्रकारो मे, वाग्भट ने धमनी मर्म का नया प्रकार जोडा ...

तो फिर ...

स्रोतो मर्म लोकेट करना संभव नही है क्या?

स्रोत मर्म नाम दे सकते है ... संख्या बढाये बिना, 107 रख कर ही वाग्भट ने उसी मे धमनी मर्म जोड दिये और मर्म के प्रकार के, संख्या & नामों को थोडा ॲड्जस्ट किया ...

ऐसेही ... इन 107 मर्म मे ही और एक प्रकार स्रोतो मर्म जोडकर, कुछ मर्म स्रोतो मर्म, नाम से आयडेंटिफाय करना संभव है क्या ??

24.

अगर है तो कौन से मर्म को स्रोतो मर्म कहना चाहिए???

25.

... ऐसे ही , अगर मांसमर्म अस्थिमर्म है ... तो मज्जा मर्म, रक्त मर्म ... ये भी संभव होने चाहिए ! 

रस मर्म / त्वक मर्म, शुक्र मर्म ये शरीर मे क्यूं नही प्राप्त हुये/दिखाई दिये ?? ... 

26.

इन प्रकारों मे कौनसे मर्म का समावेश हो सकता है?

27.

क्या सचमुच स्थपनी और उत्क्षेप इन मर्म मे शल्य कई दिनों तक वैसे ही रहता है और शल्य को ऐसे स्थिती मे निकाल दिया जाये तो मृत्यू प्राप्त होता है, ऐसा एक भी केस , पूरे विश्व मे किसी ने भी कभी सुना है देखा है अनुभव किया है??

28.

चतुर्विधा यास्तु सिराः शरीरे प्रायेण ता मर्मसु सन्निविष्टाः । 

मर्मो के स्थान पर चतुर्विध सिराओं का सन्निपात होता है !!!

क्या सचमुच संभव है की वातदुष्ट पित्तदुष्ट कफदुष्ट आर दोषों से अजुष्ट = शुद्ध रक्त वहन करने वाली सिरायें , किसी भी एक मर्म के स्थान पर "आयडेंटिफाय कर सके, अलग अलग एनटीटी" = स्वतंत्र शरीर भावके रूप मे?

29.

एतत्प्रमाणमभिवीक्ष्य वदन्ति तज्ज्ञाः शस्त्रेण कर्मकरणं परिहृत्य कार्यम् । 

पार्श्वाभिघातितमपीह निहन्ति मर्म तस्माद्धि मर्मसदनं परिवर्जनीयम्

या 107 मर्म को अर्धांगुल से चतुरंगुल प्रमाण क्षेत्र मे शस्त्र से बाधित न करे, ऐसा सुश्रुत का आदेश है! किंतु आज की सर्जरी मे इन 107 मर्म का कोई भी विचार दिखाई नही देता है और उन पर धडाधड शस्त्र चला कर भी मर्म भेदके कोई भी लक्षण दिखाई नही देते !!!

ये तो हृदय को भी ट्रान्सप्लांट कर चुके है ... हृदय की ओपन हार्ट सर्जरी कर चुके है , क्रेनियॉटोमी कर चुके है ... तो इसलिये मर्म और उनके मर्माघात के लक्षण, इनकी वास्तविकता संदेहास्पद है!!!

29A.

🤔⁉️

मर्म यह शारीर विषयक महत्वपूर्ण विषय है ,

जिसे शल्य का विषयार्ध कहा जाता है, 

ऐसे मर्मों के 5 प्रकारों का वर्णन जैसा सुश्रुत मे है, "वैसे ही" अष्टांग संग्रह में है, जो वाग्भट ने लिखा है. अष्टांग हृदय, जो वाग्भट ने ही लिखा है, उसमे मर्म के प्रकार 5 नही, अपितु अष्टांग हृदय मे, धमनी मर्म, यह "और एक नवीन 6th प्रकार" है, जो सुश्रुत मे उल्लेखित नही है, ऐसे मर्म वर्णन किये है. 

किंतु ऐसा करते समय उसने पहले के 5 प्रकार के 107 मर्मों का री_डिस्ट्रीब्यूशन किया है ! 

ऐसा नही की, 9 धमनी मर्म गिनकर ११६ मर्म बताये!! 

साथ ही सुश्रुत के जो पहले पाच प्रकार है उन पाच प्रकारो मे उल्लेखित मर्मोंका भी प्रकारान्तरण = मर्म के प्रकार मे बदलाव किया है.

अष्टांगहृदय कार वाग्भट ने स्रोतस् मूलविवरण नही किया. प्रत्येक स्रोत के मूल नही बतायें. वही अष्टांग संग्रह में 2 क्या तीन-तीन मूल बताये है! (अर्थात वह चरक और सुश्रुत इन दोनों के वर्णन का ॲडिशन है मेल है ) 

(तो एकही शरीर भाव के वर्णन मे इतना विरुद्ध दृष्टिकोन होने वाले वाग्भट, दो अलग अलग व्यक्ती थे??? या एकही???

अच्छा इतिहास मत पूछो ...

Back to शारीर

अगर सूत्रस्थान मे श्रेष्ठ है ऐसा जिसे कहा जाता है , उस अष्टांग हृदय कार को धमनी मर्म, शरीर मे मिल सकता है, तो संग्रह कार & शारीर में जिसे श्रेष्ठ कहा जाता है उस सुश्रुत को क्यू नही मिला/दिखा??? 

और अगर सिरा मांस स्नायु अस्थि संधि ऐसे मर्म हो सकते है, धमनी मर्म भी हो सकता है ... तो *स्रोतो मर्म शरीर मे क्यू नही प्राप्त हुआ/दिखाई दिया?*,

 रस मर्म / त्वक मर्म, शुक्र मर्म ये शरीर मे क्यूं नही प्राप्त हुये/दिखाई दिये ?? ... 

आज डिसेक्शन के इतने अच्छे उपकरण और सुविधाये उपलब्ध है , तो आज ... न्यू रिसर्च/ युगानुरूप संदर्भ इसके अनुसार, शरीर मे "आज, नये से" *स्रोतो मर्म* आयडेंटिफाय किया जाना चाहिए ...

30.

हां ... संख्यात्मक प्रश्न एम सी क्यू चर्चा मनोरंजन एंटरटेनमेंट सेमिनार वेबिनार लेक्चर इनके लिये, ये मर्म विषय बहुत ही अच्छा, विस्तृत और अनेक विकल्प वाला है ... इसमे कोई शंका नही है

31.

एक मर्म चिकित्सा नाम का प्रचार आज कल चल रहा है , वस्तुतः वह सिद्ध चिकित्सा पद्धती से "वर्म"चिकित्सा को "चुरा कर लाया गया है" और उसका नाम बदलकर मर्म चिकित्सा रखा है ... जिसका आयुर्वेद मे उल्लेखित मर्म शारीर से कुछ भी संबंध नही है !!

ऐसे चोरी चकारी तो अभी चल हि रही है. 

जैसे ॲक्युपंक्चर को "चुराकर विद्ध कहना", 

संहिता मे जैसे नही है , ऐसे अग्नि कर्म करना , जो diathermy के रूप मे है ... 

तो सिद्ध मे जो वर्म है उनकी संख्या तथा प्रकार आयुर्वेदोक्त मर्म से भिन्न है! इसलिये मर्म चिकित्सा नाम पर मार्केटिंग या प्रॅक्टिस करना, यह अनैतिक है चोरी है और समाज के प्रति प्रतारणा है

32.

जैसे कायचिकित्सा मे बस्ति को अर्ध चिकित्सा कहा गया है वैसे ही

मर्म को *"शल्य का विषय अर्ध"* कहा गया है.

मूल प्रश्न यह है की सुश्रुत संहिता मे पूरी संहिता मिलाकर ऐसे कितनी सर्जरीज है??? 

और जो भी सर्जरीज है उसमे ऐसी कितनी रिस्की है महत्वपूर्ण है लाईफ सेविंग है ???

33.

शल्य के साथ साथ स्मरण हो जाता है शालाक्य का. शालाक्य का अर्थ है की शलाकाओं से उपचार करना.

शलाकायाः कर्म शालाक्यं, तत्प्रधानं तन्त्रमपि शालाक्यम्। 

अष्टाविंशतिः शलाकाः

सुश्रुत सूत्र अध्याय साथ मे शलाकाओं का जो वर्णन संख्या और उनका प्रयोजन ॲप्लिकेशन इसका वर्णन सुश्रुत सूत्र 7 मे होता है , वहा पर सर्जरी के दृष्टि से एक भी उपयोग शालाक्य के क्षेत्र में शलाका का नही बताया है

28 शलाका का कम से कम, एक एक भी उपयोग प्रयोग कही पर किया है, ऐसे मिनिमम 28 तो रेफरन्स मिलने चाहिये ना ? अगर पूरे शालाक्य के 26 अध्याय में दो तीन भी प्रयोग शलाका के नही मिलते है, तो उसको "शालाक्य" कहने का प्रयोजन उद्देश अर्थ सुसंगती शास्त्रीयता है कहा???

ओज स्रोत मन आत्मा आवरण धात्वग्नि रसधातु दोषों के पाच प्रकार कला त्वचा सारता अंजलीप्रमाण अंगुली प्रमाण प्रकृती परीक्षण नाडी परीक्षण, रसकल्प प्रयोग करने वाले अम्लक्षार मे उलझी पंचभूत चिकित्सा ... इन सभी आयुर्वेदोक्त लोकप्रिय कल्पनाओं के समान ही ... *"मर्म"* यह भी एक अस्तित्वहीन असिद्ध कल्पनारम्य वाग्वस्तुमात्र आकाशपुष्प गगनारविंद आश्रयासिद्ध संकल्पना है ... वास्तविक तथ्य सत्य सार्थक कुछ भी नहीं!

व्यायाम कधी कुणी किती कशा पद्धतीने करावा & करू नये , याचे विधी निषेध ( = Do & Don't ) संक्षिप्त नेमके आणि सुबोध

व्यायाम कधी कुणी किती कशा पद्धतीने करावा & करू नये , याचे विधी निषेध ( = Do & Don't ) : संक्षिप्त नेमके आणि सुबोध ... Concise Precise & Easy to understand

✍️🏼

म्हेत्रेआयुर्वेद MhetreAyurveda 

✍🏼 वैद्य हृषीकेश म्हेत्रे. एमडी आयुर्वेद, एम ए संस्कृत

आयुर्वेद क्लिनिक्स @ पुणे अँड नाशिक

Mobile Number 9422016871

व्यायामाचा चांगला परिणाम दिसण्यासाठी होण्यासाठी 6 ते 12 आठवडे नियमितपणे सातत्याने व्यायाम करणे आवश्यक असते ...

पण व्यायामाचा दुष्परिणाम मात्र तत्क्षणी होऊ शकतो आणि ते जीवावर बेतू शकते

लाघवं कर्मसामर्थ्यं दीप्तोऽग्निर्मेदसः क्षयः। 

विभक्तघनगात्रत्वं व्यायामादुपजायते॥

व्यायामाचे लाभ = चांगले परिणाम : शरीराला हलकेपणा/ चपळपणा, कार्यशक्ती = स्टॅमिना, पचनशक्ती यांचा लाभ होतो !!! अतिरिक्त मेदाचा क्षय (Fat Loss) होतो ... आणि सर्व शरीर पिळदार (सिक्स पॅक) श्री हनुमंता प्रमाणे असे होऊ शकते

अर्धशक्त्या निषेव्यस्तु बलिभिः स्निग्धभोजिभिः॥

व्यायाम हा अर्धशक्ती प्रमाणात करावा. आपण नाकाने घेत असलेला श्वास न पुरल्यामुळे, आपल्याला तोंडाने श्वास घेण्याची वेळ आली (आणि योग्य त्या ऋतूत कपाळ नाक आणि काख = axilla येथे घाम येऊ लागला) की व्यायाम थांबवावा ... आणि हा "अर्धशक्ती व्यायाम" सुद्धा त्यांनीच करावा की जे बलवान आहेत = ज्यांना व्यायाम सोसवतो आणि जे व्यायाम करण्याच्या काळात आहारामध्ये पुरेसे स्निग्ध पदार्थ घेत आहेत; जसे की दूध तूप लोणी पनीर ड्रायफ्रूट!

व्यायाम किती प्रमाणात करावा? 

*शीतकाले वसन्ते च, मन्दमेव ततोऽन्यदा।* 

आधी सांगितला त्याप्रमाणे आपल्या *अर्धशक्ती इतका* व्यायाम करावा; पण तोही केवळ हेमंत शिशिर आणि वसंत ऋतु म्हणजे नोव्हेंबर आरंभ ते एप्रिल संपेपर्यंतच!!! मे ते ऑक्टोबर अर्थात ग्रीष्म वर्षा शरद या ऋतूंमध्ये व्यायाम हा *अर्धशक्तीपेक्षाही कमी प्रमाणातच* करावा किंवा *न करावा* हे योग्य!!!

व्यायाम करण्यापूर्वी संपूर्ण शरीराला *अभ्यंग करावा* ! अभ्यंग म्हणजे फक्त संपूर्ण शरीराला तेल लावणे = *ऑइल पेंटिंग* ... अभ्यंग याचा अर्थ पाऊण तास मसाज मालिश करून घेणे, असा अजिबात होत नाही.

तं कृत्वाऽनुसुखं देहं मर्दयेच्च समन्ततः॥

व्यायाम झाल्यानंतर ... संपूर्ण शरीर दुसऱ्या कुणाकडून तरी पायांनी किंवा हाताने दाबून घ्यावे.

अभ्यंग ➡️व्यायाम➡️ मर्दन ✅

अभ्यंग ➡️मर्दन➡️ व्यायाम ❌

व्यायाम ➡️अभ्यंग ➡️मर्दन ❌

तृष्णा क्षयः प्रतमको रक्तपित्तं श्रमः क्लमः। 

अतिव्यायामतः कासो ज्वरश्छर्दिश्च जायते॥

अर्धशक्ती पेक्षा अधिक व्यायाम केल्यास किंवा आधी सांगितलेले इतर नियम न पाळता व्यायाम केल्यास, तहान मांसक्षय बलक्षय अंधेरी येणे रक्त पडणे खूप थकवा येणे गळून जाणे कोरडा खोकला ताप उलटी; असे दुष्परिणाम संभवतात

व्यायामजागराध्वस्त्रीहास्यभाष्यादि साहसम्। 

गजं सिंह इवाकर्षन् भजन्नति विनश्यति॥

साहस म्हणजे शक्तीचा सामर्थ्याचा अंदाज न घेता केलेले कर्म!!! व्यायाम , जागरण , चालणे / पळणे , स्त्री संभोग , हसणे , बोलणे ... ही *साहस कर्म* आहेत ... ती शक्तिनाश घडवू शकतात !!! जरी सिंह हा पराक्रमी सामर्थ्यशाली असला, तरी त्याने हत्तीला ओढून न्यायचे, असे ठरवले तर ... समर्थ पराक्रमी सिंह सुद्धा मरण पावू शकतो !!!

अतिरेकी व्यायामाप्रमाणेच ... अपरात्री दीड दोन वाजेपर्यंत जागरण करणे, कित्येक किलोमीटर कित्येक तास चालणे पळणे सायकलिंग करणे, मॅरेथॉन, ट्रेकिंग, गिर्यारोहण किल्ला चढणे,तरउड्या मारणे, आपल्या वयाला / ताकतीला झेपणार नाही, अशी वजने जिम मध्ये उचलणे, कपालभाती भस्रिका सूर्यभेदन असे नाभीला जर्क धक्के जोर देणारे प्राणायाम करणे, वारंवार स्त्री संभोग करणे, खूप मोठ्याने खूप वेळ हसणे (=हास्य क्लब) किंवा बोलणे भाषण देणे गायन करणे शिकवणे मीटिंगमध्ये असणे फोन ऑपरेटर रिसेप्शनिस्ट क्लासेस घेणे ... ही सर्व *साहस कर्म* आहेत. ही सर्व कामे सुद्धा *"अर्धशक्तीच्या आधीच"* थांबवावीत

देह-वाक्-चेतसाम् चेष्टाः प्राक श्रमात् विनिवर्तयेत्

सर्व प्रकारची शारीरिक वाचिक बौद्धिक कामे थकणे दमणे श्रम होणे यापूर्वीच थांबवावीत 

#exercise #workout #gym #sixpack #running #jogging #pranayama #kapalabhati #कपालभाति #trekking #mountaineering #hasyaclub #laughter #coaching #receptionist #teaching #teacher #sex #walking #marathon #triathlon #cricket #badminton #tabletennis #football #saucer #soccer #volleyball #weightlifting #weighttraining #treadmill

www.YouTube.com/MhetreAyurved/

www.MhetreAyurveda.com 

+91 94 220 16 871

MhetreAyurveda@gmail.com

www.Mixcloud.com/MhetreAyurved/

एअर सायकलिंग + स्पायनल ट्विस्ट = सर्वांगीण व्यायामComplete Exercise ✅️

आज मै उपर, आसमां नीचे + मुड मुडके "हां" देख, मुडमुड के = सर्वांगीण व्यायाम Complete Exercise ✅️

एअर सायकलिंग + स्पायनल ट्विस्ट = सर्वांगीण व्यायाम

✍🏼 वैद्य हृषीकेश म्हेत्रे. एमडी आयुर्वेद, एम ए संस्कृत

आयुर्वेद क्लिनिक्स @ पुणे अँड नाशिक

Mobile Number 9422016871

05/12/2024

चालणे पळणे वॉकिंग रनिंग बॅडमिंटन क्रिकेट जिम झुंबा योगा स्विमिंग सायकलिंग ... या सगळ्यांपेक्षा उत्तम हितकारक सुरक्षित आणि मुख्य म्हणजे *"सर्वांगीण व्यायाम म्हणजे एअर सायकलिंग आणि स्पाइनल ट्विस्ट"*

व्यायाम कधी कुणी किती कशा पद्धतीने करावा & करू नये , याचे विधी निषेध ( = Do & Don't )आपण संक्षेपाने; पण सहज समजतील , अशा सुबोध पद्धतीने पाहिले.

*सर्वांगीण व्यायाम होणे* हे शरीरासाठी आवश्यक आणि हितकर निश्चितपणे असतं !

विशेषतः नैसर्गिकपणे उत्साहामुळे कुतूहलामुळे जिज्ञासेमुळे शरीरातल्या चैतन्यामुळे ... सहज होऊ शकणारी हालचाल = खेळ क्रीडा दंगामस्ती खोड्या पळापळी , हे सर्व साधारणतः, बालपण संपताना आणि तारुण्याच्या उंबरठ्यावर, संपते ...

आणि साधारणता मुलं नववी दहावीत गेल्यापासून, त्यांचे मैदानी खेळ व्यायाम विविध कारणांसाठी सहजपणे होऊ शकणारी शारीरिक हालचाल, अभ्यासाच्या विस्तारामुळे आणि अनावश्यक प्रेशर मुळे, जी थांबते; ती प्रायः त्यांच्या पुढील जीवनात पुन्हा सुरू होतच नाही, असे मागील पिढीपर्यंत होते !!!

आता मात्र, अगदी न कळत्या वयापासूनच, निरागस अजाणत्या वयापासूनच, हातात मोबाईल किंवा समोर लॅपटॉप टॅब टीव्ही असे विविध स्क्रीन सतत असल्यामुळे, मुलांची शारीरिक हालचाल व्यायाम मैदानी खेळ हे *जवळपास बंद झालेले आहेत*!

काही सुजाण आणि पैशाने श्रीमंत असलेले पालक, मुलांना एक दोन तासा करिता, पैसे भरून ग्राउंड लावतात ... पण त्याची संख्या अत्यल्प आहे !!!

मागील पिढीतील लहान आणि किशोरवयीन मुलांनी आणि तरुणांनीही घरकामं ... अगदी पडेल ती सगळीच कामं, बिनबोभाटपणे , मोठ्यांच्या आज्ञे खातर केलेली आहेत ... त्यामध्ये झाडलोट करणे अंथरुणं घालणं काढणं (कारण स्वतःची बेडरूम अशी मिजास त्याकाळी नव्हती), हंडा कळशी बादली यांनी पाणी भरून आणणे (नळ सोडला की बदाबदा पाणी वाहतंय, असं त्याकाळी नव्हतं), किराणा रॉकेल रेशन गॅस सिलेंडर याच्या लाईन मध्ये उभं राहणं आणि त्यासाठी पायपीट किंवा सायकलिंग कित्येक किलोमीटर करणे , हे सर्वांच्याच बाबतीत होत होतं!!! 

टू व्हीलर असलेले घर हे क्वचित असायचे आणि फोर व्हीलर तर बहुदा संपूर्ण गावातच एखादं दुसरी असायची ... त्यामुळे तरुणपणातही किंवा काही लोक तर रिटायर होईपर्यंत चालणे किंवा सायकलिंग हे करतच असत ...

आताच्या पिढीमध्ये मात्र घरकाम करणे, हे आवश्यकच राहिलेले नाही किंवा आई वडिलांकडून होणाऱ्या अति फाजील लाडामुळे, मुलांना तर नाहीच नाही, पण आताच्या मुलींनाही, घर कामाची अजिबात सवय नाही! उलट त्यां(मुलीं)ना घरकाम करणं , हे लाजिरवाणं इंफिरीयर काकूबाई बॅकवर्ड मागासलेपणाचे वाटतं! 

त्यामुळे अतिशय कमी वयात हल्लीच्या अनेक मुली खूप जाड, वजनाने लठ्ठ, बोजड ओंगळवाण्या होत आहेत किंवा त्यांना विविध हार्मोनल आजार होत आहेत. स्वाभाविकच त्यांची प्रतिकारक्षमता ही अतिशय कमी आहे.

मागील पिढीमध्ये हॉटेलिंग आणि विकतचे अन्न हा प्रकार 99% घरांमध्ये नव्हताच ...

आता मात्र वीकेंडला घरात अन्न शिजवायचंच नाही, बाहेर जाऊनच खायचं आणि इतर वीक डेजला सुद्धा जमेल/वाट्टेल तेव्हा , आपल्या आवडीनुसार , घरातील इतरांना मोठ्यांना न विचारता , अनुमती न घेताच, ऑनलाइन फूड मागवणे, हे दिसत आहे 

घरचं सकस निर्भेळ ताजे, आईच्या हातचं अन्न खाण्याचे प्रमाण कमी झालेले आहे आणि विकतचं हॉटेलचं उघड्यावरचं रस्त्यावरचं जंक फास्ट स्ट्रीट असं "फूड" खाण्याचे फॅड सगळीकडे माजलं आहे !!!

या सगळ्यामुळे अनावश्यक फाजील मेदाची स्थौल्याची लठ्ठपणाची "साथ" सगळीकडे दिसत आहे आणि स्वाभाविकच त्यामुळे प्रतिकारशक्ती कमी आणि हार्मोनल डिसीज जास्त असे झाले आहे.

त्यामुळे आबाल वृद्धांना "शारीरिक हालचाल करावी लागेल", अशा प्रकारे त्यांच्या दिनक्रमात काही बाबी समाविष्ट करणे आवश्यक आहे.

व्यायाम म्हटले की, लगेच अनेक लोकांना महागडे शूज, ट्रॅक सूट घालून , जॉगिंग रनिंग सायकलिंग किंवा खूप पैसे भरून एसी जिम मध्ये ट्रेडमिल वर पळणे , कसली कसली वेट उचलणे किंवा पैसे भरून झुंबा योगा असल्या क्लासेसला जाणे किंवा वीकेंडला मूर्खासारखे धोकादायक अज्ञात डोंगरांवर ट्रेकिंगला जाणे , वेड लागल्यासारखे सगळे जग पळत सुटलेय म्हणून मॅरेथॉनला धावणे ... असले अशास्त्रीय दिशाहीन भंपक प्रकार चालू आहेत.

परंतु शरीराच्या, सर्व अवयवांना , सर्व मसल्सना , सर्व सांध्यांना , पुरेसा आवश्यक व्यायाम होईल ... असे उपरोक्त कुठल्याच प्रकारात निश्चितपणे , सुरक्षितपणे आणि नियमितपणे होत नाही !

खरे पाहता मागील पिढीमध्ये, तरुणांसाठी तालीम करणे, तालमीत न जाताही घरच्या घरी जोर बैठका दंड दोरीवरच्या उड्या आणि अर्थातच घर काम , हा व्यायाम पुरेसा होत असे. लग्नानंतर आणि करिअरमध्ये सेटल झाल्यानंतर तरुण ते प्रौढ वयातील सर्वच जण प्रायः पायी किंवा सायकलने जात असल्यामुळे, तसाही भरपूर व्यायाम होतच असे ...

पण आता मात्र कुठल्याच वयात पुरेसा व्यायाम होत नाही अशी स्थिती आहे.

आत्ताचे जे काही लोकप्रिय प्रस्थापित व्यायाम प्रकार आहेत ते एकतर एकांगी म्हणजे एका अंगासाठी अवयवासाठी आहेत किंवा ते लगेच किंवा कालांतराने धोकादायक होणारे, असे आहेत ... जसे की , क्रिकेट बॅडमिंटन टेबल टेनिस पळणे दोरीच्या उड्या मारणे ट्रेकिंग करणे गड किल्ले चढणे ... या सगळ्यांमध्ये आपली पुढची हालचाल कोणत्या अवयवाची कोणत्या सांध्याची कोणत्या मसलची होणार आहे, हे माहीत नसते!

याचाच अर्थ या सर्व व्यायामांमध्ये/ खेळांमध्ये; जर्क धक्का अनपेक्षित न ठरवलेली हालचाल पुढच्या क्षणी होण्याची शक्यता असते!

परंतु , *"व्यायाम = शरीर चेष्टा या चेष्टा स्थैर्यार्था बलवर्धिनी"* अशा स्वरूपाचा असायला हवा ...

म्हणजे व्यायाम हा शरीराच्या अशा हालचाली हव्यात की, ज्या इष्ट म्हणजे अपेक्षित, सुरक्षित, हव्या असणाऱ्या अशा स्वरूपाच्या आहेत ... 

आणि त्या हालचालींनी, शरीरातील अवयवांचं स्थैर्य= स्टॅमिना आणि बल क्षमता सामर्थ्य वाढलं पाहिजे!!!

अगदी प्राणायाम (= कपालभाती भस्रिका सूर्य भेदन) यामध्ये सुद्धा छाती फुफ्फुस श्वासवह संस्था हृदय रक्ताभिसरण संस्था आणि काही प्रमाणात आपले जठर आमाशय आतडे नाभी आणि त्याच्या आसपासचे अवयव यावर अकारण अनपेक्षित असा ताण जोर धक्का जर्क झटका असे आरोग्य नाशक आघात होत राहतात.

योगासनांमध्येही काही प्रमाणात अशा स्वरूपाचा धोका संभवतो, कारण पुरेसे ट्रेनिंग , पुरेशी क्षमता , पुरेशा लवचिकपणा = फ्लेक्सिबिलिटी जर शरीराच्या अवयवांमध्ये सांध्यांमध्ये मसलमध्ये नसेल ,

तर योगासने करून लाभ होण्यापेक्षा, अनपेक्षित अशी हानी होण्याची शक्यता नाकारता येत नाही ...

आणि योगासनांमध्ये , *"स्थिर सुख आसन"* अशी स्थिती असल्यामुळे, शरीराला लवचिकपणा= फ्लेक्झिबिलिटी येऊ शकते ; परंतु शरीराला व्यायाम होत नाही, हे त्रिवार सत्य आहे!!! 

हल्ली चा योगा आणि हल्लीचे प्राणायाम म्हणजे (डिफरंट पोज पोश्चर अँड ब्रीदिंग एक्झरसाइज ) हे बहुतांशी, स्थिर = हालचाल विरहितच असतात!!!

योगा आणि प्राणायाम यामध्ये, शरीरातील अवयवांची सांध्यांची मसल्सची पुरेशी सर्वांगीण हालचाल अजिबातच होत नसल्यामुळे ...

योगा आणि प्राणायाम करून, आपण व्यायामाचा लाभ मिळवू शकू किंवा वजन कमी करू शकू, शुगर कमी करू शकू, कोलेस्ट्रॉल बीपी कमी करू शकू ...

हा भ्रम आहे अपसमज आहे अज्ञान आहे दिशाभूल आहे, हे निश्चितपणे जाणून घ्यावं समजून घ्यावं ...

आणि हे सत्य स्वीकारावे, कुठल्यातरी धुंदीत अज्ञानात राहू नये

जर सर्वांगीण व्यायाम व्हायचा असेल, तर लोकप्रिय असलेल्या चालण्याच्या व्यायामाऐवजी ...

खरं पाहता , *"दोन व्यायाम प्रकारांची समाजामध्ये स्वीकृती आणि प्रस्थापना प्रसार प्रबोधन आणि प्रोत्साहन व्हायला हवं*"!

त्यातला पहिला सर्वांना ज्ञात असलेला पारंपारिक आणि तरीही शास्त्रीय बहुपयोगी सुरक्षित असा व्यायाम प्रकार म्हणजे सूर्यनमस्कार !!!

पण सूर्यनमस्कार सगळ्यांनाच जमतात, असे नाही. विशेषतः ज्यांना कंबर गुडघे मान खांदे दुखण्याचा सुजण्याचा झिजण्याचा (degeneration) त्रास आहे, त्यांना सूर्यनमस्कार प्रतिदिनी करणे, दीर्घकाळपर्यंत जमत नाही !!!

म्हणून एक अतिशय सोपा कुठल्याही वयातील, कुठल्याही व्यक्तीला, निश्चितपणे जमतीलच ✅️ ... असे "दोन व्यायाम प्रकार" रोज केले असता,

समाजातील सर्व वयाच्या , सर्व व्यक्ती ... निश्चितपणे पुरेसा व्यायाम केल्याने, निरंतर आरोग्य संपन्न राहतील, हे निःसंशय !!!

यातील पहिला व्यायाम प्रकार म्हणजे ...

एअर सायकलिंग Air Cycling 

आणि दुसरा व्यायाम प्रकार म्हणजेच ...

स्पायनल ट्विस्ट Spinal Twist 

एअर सायकलिंग म्हणजे ...

हवेतल्या हवेत चालणे किंवा सायकल चालवण्यासारखे करणे !

लगेच लोक म्हणतात, "मग आम्ही घरात स्थिर सायकल मिळते ती घेऊ का किंवा रोज सायकलिंगला जाऊ का???? ... तर त्याचं उत्तर आहे ... नको, अजिबात नाही !!!

कारण घरातली स्थिर सायकल किंवा बाहेर सायकलिंगच्या व्यायामाला जाणे, या दोन्ही प्रकारांमध्ये, कमरेच्या वरचे आपले संपूर्ण शरीर , हे सायकलच्या सीट वरती "आरामात बसून" असते. शिवाय कमरेच्या वरचे संपूर्ण शरीर हे नेहमीप्रमाणेच पुढे वाकलेले (forward bending) असते, की जे खरंतर , "मागे वाकवणे = backward Bending ", (सूर्यनमस्काराप्रमाणे) आवश्यक असते + उपयोगी असते !!!

दुसरे ... 

कंबरेच्या खालचे, फक्त मांडी आणि पोटरीचे स्नायूच सायकलिंग मध्ये काम करतात ...

आणि एकदा सायकलला गती आली की, मांडी आणि पोटरी यांना होणारा व्यायामही बंद होतो, कारण सायकल आपोआप चालते ... पॅडल मारण्याची आवश्यकता राहत नाही ... त्यामुळे सायकलिंग , मग भले ती बाहेर प्रत्यक्षात फिरायला सायकलिंग ला जाण्याची असो किंवा घरातल्या घरात स्थिर सायकल असो ... दोन्ही मध्ये हे दोष आहेतच!

मेद जो साठतो, तो पहिल्यांदा ढेरीवर पोटावर ... नंतर कमरेवर ... मग सीटवर ... मग मांड्यांवर ... आणि शेवटी दंड छाती गळा असा साठतो !!!

याचा अर्थ, या अवयवांवरती ताण पडेल, असा व्यायाम व्हायला पाहिजे, की जो स्थिर सायकल किंवा बाहेर सायकलिंग करायला जाणे, यामध्ये होत नाही !

उलट जिथे मेद अजिबात साठत नाही , अशा पायांचा पिट्टा पडतो , नुसतीच दगदग = कष्ट होतात ... व्यायाम होत नाही ... म्हणजे चोर सोडून संन्याशाला फाशी!!! मेद कुठे साठलाय ???

तर मांडी पोट सीट छाती गळा दंड येथे ... व्यायाम कष्ट हालचाल कोण करतंय???... तर पायाचे पोटरीचे मसल्स ... म्हणजे हे आग रामेश्वरी बंब सोमेश्वरी, असा प्रकार होतो!!

म्हणून कमरेच्या खालील, सर्व अवयवांना निश्चितपणे व्यायाम होईल, अशी व्यवस्था म्हणजे एअर सायकलिंग!!! ✅️

त्यासाठी आपण नेहमी झोपतो तसेच ... अगदी बेडमध्येच किंवा जमिनीवरती सतरंजी टाकून किंवा सोफ्यावर, (किंवा ग्राउंडवर फिरायला गेलात, तर ट्रॅक च्या कडेला किंवा तिथल्या एखाद्या बेंचवर) नेहमीप्रमाणे पाठीवर उताणे झोपून, आपले पाय कमरेपासून वरती उचलून, चक्क "हवेतल्या हवेत" सायकलिंग करावी" / हवेतल्या हवेत" चालावे ... आज मै उपर, आसमां नीचे ... चलूं सिधी की उलटी चलू?! ...

हवेतल्या हवेत सायकलिंग केल्यामुळे/ हवेतल्या हवेत चालल्यामुळे ...

पाऊल घोटा पोटरी गुडघा मांडी नितंब (= सीट) कंबर इथंपर्यंतचे ... सर्व सांधे अस्थि मसल्स यांना , पुरेसा व एकत्र एकाच वेळी ,व्यायाम होतो ... परंतु देहाचा भार मात्र कंबर गुडघे घोटा, पाय पोटऱ्या मांडी येथील संधी अस्थि स्नायू... यांवर अजिबात पडत नाही ... कारण ते हवेत असतात ... 

या उलट नेहमीप्रमाणे, जमिनीवर चालत असताना , आपल्या संपूर्ण देहाचा संपूर्ण भार, कंबर गुडघे घोटा यावर पडतो ... त्यामुळे 40 प्लस ज्यांचे वय आहे आणि ज्यांचे गुडघे झिजायला सुरुवात झाली आहे किंवा ज्या स्त्रिया मेनोपॉजच्या आसपास आहेत, त्यांना जमिनीवर चालण्याच्या व्यायामामुळे , गुडघे अधिकच दुखणे झिजणे सुजणे असे त्रास होऊ शकतात ... त्यामुळे ज्यांना कंबरदुखी गुडघेदुखी आहे , ज्यांचे मणके गुडघे झिजलेले आहेत ... त्यांनाही हा "हवेत सायकलिंग करण्याचा/ हवेत चालण्याचा/ एअर सायकलिंग / एअर वॉकिंग ... हा व्यायाम निश्चितपणे सहजपणे पुरेशा प्रमाणात करता येतो आणि त्याचे शंभर टक्के (100%)लाभ त्यांना होतातच !!! 

एअर सायकलिंग करताना, हवेत सायकल चालवताना ... पुढे तीन वेळा सायकल चालवावी आणि मागे तीन वेळा म्हणजे फॉरवर्ड आणि बॅकवर्ड असे तीन तीन वेळा सायकल चालवावी ... असे तीन तीन चे दहा सेट झाले (3+3 × 10) की पाय खाली ठेवावे ... दोन मोठे श्वास घ्यावेत ... रिलॅक्स व्हावं आणि क्षमता असेल तसे , पुन्हा दहा दहा चे तीन-तीन वेळा पुढे मागे सायकल चालवण्याचे सेट करत राहावं ... असं 100 पर्यंत करण्याचा प्रयत्न करावा!!!

जमिनीवर चालताना पळताना, बॅडमिंटन सारखे खेळ खेळताना ... आपल्या शरीरातील सर्व रक्तप्रवाह रक्त लॅक्टिक ॲसिड लिंफ हे सगळं, पायाच्या दिशेने, गुरुत्वाकर्षणामुळे खाली जाते ... तेथेच साठते साठून राहू शकते थांबू शकते !!! आपल्याला शरीरात एकच पंप = हृदय , हे छातीत बसवलेले आहे ...

परंतु पायाकडून गुरुत्वाकर्षणाच्या = ग्रॅव्हिटीच्या विरुद्ध दिशेने , वरच्या दिशेने, हृदयापर्यंत रक्त आणण्यासाठी, कुठलाही पंप बसवलेला नाही !

त्यामुळे फिजिक्सच्या नियमानुसार , ग्रॅव्हिटीमुळे , पाय खाली लोंबकळत सोडलेले असतील , सस्पेंडेड लेग्ज असतील , सेडेंटरी जॉब = बैठा व्यवसाय असेल किंवा ड्रायव्हिंग करत असाल, उभे राहून काम असेल ... किचन शिकवणे वॉचमन किंवा टेबल वर्क असेल तर या सर्वांमध्ये, आपल्या शरीरातील रक्त लिंफ लॅक्टिक ॲसिड रक्तप्रवाह , हे खालच्या दिशेने , दिवसभर जात राहते! अशा सर्व व्यक्तींनी म्हणजे अगदी विद्यार्थ्यांपासून तर मॅनेजर पर्यंत, वाॅचमन टीचर पासून तर घरच्या गृहिणीपर्यंत ... सगळेचजण , प्रायः दिवसभर , उभे किंवा पाय लोंबकळत सोडलेत= सस्पेंडेड लेग्ज, अशा स्थितीत असतात ... आणि शिवाय ज्यांना व्हेरिकोज व्हेन्सचा त्रास आहे त्यांनी सुद्धा...

त्यामुळे अशा सर्वांनीच, जर एअर सायकलिंग , हा व्यायाम केला तर , पायाच्या दिशेने गेलेले रक्त रक्त प्रवाह लिंफ लॅक्टिक ॲसिड हे सगळे , सहजपणे, हृदयाच्या दिशेने येईल ... आणि पाय दुखी पाय सुजणे पाय ठसठस करणे , टाच दुखणे अशा तक्रारी कायमस्वरूपी बंद होतील !!!

45° Leg Lift Up पादोत्थान !!!

एअर सायकलिंग करून झाल्यानंतर , काही वेळ किंवा एअर सायकलिंग सुरू करण्यापूर्वी ... रिकामे पोट असल्यास ... खाली जमिनीवर झोपावे आणि आपले दोन्ही पाय, एकदम = एकत्र , उचलून फक्त 45 अंश कोणामध्ये उचलून , सोफ्यावर किंवा खुर्चीवर ठेवावेत. जेव्हा आपल्या पायाच्या बोटांमध्ये मुंग्या आल्यात, असे जाणवेल तेव्हा , त्या टोकाला साठलेले सर्व रक्त लिंफ लॅक्टिक ॲसिड हे परत आले आहे आणि नवे ताजे स्वच्छ रक्त तेथे पोहोचले आहे ... असे जाणावे ✅️

... आणि मग एअर सायकलिंग सुरू करावे किंवा उठून आपले व्यवहार करावेत !

पाय पंचेचाळीस अंशातच (45°) वरती ठेवावेत ... ते भिंतीला लावून 90° पर्यंत उचलू नयेत ... कारण, तीस-पस्तीस चाळीस (35+ , 40+) वयानंतर, अशा प्रकारे , 90° कोना मध्ये , कमरेपासून पाय उचलून भिंतीला लावणे, (हे सर्वांगासन याअर्थी योगासनांची कौशल्य प्राविण्य प्रशिक्षण असणाऱ्यांसाठी ठीक आहे पण इतरांसाठी).. ते अपघाताला निमंत्रण = कंबर मान यांना लचक बसणे , स्प्रेन येणे , यासाठी कारणीभूत होऊ शकते ... म्हणून जमिनीवर खाली झोपून आपले दोन्ही पाय फक्त 45° कोनात उचलून सोफ्यावर किंवा खुर्चीवर काही वेळा करता म्हणजे 15 मिनिटात पायाच्या टोकाला मुंग्या येईपर्यंत, ठेवावेत!

हे प्रतिदिनी करणे हितकारक असते ... आपले दिवसभराचे काम संपल्यानंतर, रिकाम्या पोटी , रात्रीचे जेवण घेण्याच्या आधी किंवा रात्रीचे जेवण झाल्यानंतर दीड ते दोन तासानंतर!!!

दुसरा असाच सर्वांगीण व्यायाम प्रकार म्हणजेच स्पायनल ट्विस्ट (= spinal twist) की जो ... 

एअर सायकलिंग मध्ये शरीराच्या ज्या भागाला व्यायाम होत नाही ... त्या भागाला ... म्हणजे कमरेच्या वरच्या भागाचा ... हा सर्वांगीण व्यायाम आहे!!!

स्पायनल ट्विस्ट (= spinal twist)

यासाठी ... सोबत दिलेल्या लिंक चा उपयोग करून व्हिडिओ पहावा

शक्यतो जमिनीवर दोन्ही पाय जुळवून, ते पुढे पसरून, पाठीचा कणा ताठ ठेवून बसावे ... थोडक्यात काटकोनात एल शेप (L shape) मध्ये बसावे ...

जसे भगवद्गीता अध्याय 6 : अभ्यास योगामध्ये सांगितले आहे ... समं कायशिरोग्रीवं धारयन्, अचलं स्थिरः। ... असे बसावे ...

असे एल शेप मध्ये बसल्यानंतर , आपले दोन्ही हात खांद्याच्या रेषेत, 180 अंशात, पंख पसरल्याप्रमाणे (spreaded wings), जास्तीत जास्त ताठ पसरावेत ... आणि त्या स्थितीमध्ये , आपल्या पाठीचा कणा ... शक्य तितका जास्तीत जास्त, डावीकडून उजवीकडे आणि पुन्हा उजवीकडून डावीकडे ... असे हात संपूर्ण पसरलेल्या पंख पसरलेल्या विंग स्प्रेड अशा स्थितीत ... दहा वेळा करावे ... मग रिलॅक्स व्हावे ... दोन मोठे श्वास घ्यावे ... आणि पुन्हा दहा वेळा करावे ... असे दहा दहा चे सेट करून , शंभर वेळा स्पाइनल ट्विस्ट = पाठीचा कणा पिळणे = जणू अर्धमत्स्येंद्रासन आलटून-पालटून केल्याप्रमाणे ... हा व्यायाम करावा !!! ✅️

या व्यायामा मध्ये डोके मान खांदे हात संपूर्ण पाठ आणि कंबर इथपर्यंतचे, सर्व अस्थि संधी मसल्स यांना, संपूर्णपणे सर्वांगीण आणि पुरेसा उपयोगी ... असा व्यायाम निश्चितपणे होतो !!!

थोडक्यात एअर सायकलिंग /एअर वॉकिंग /हवेत चालणे /हवेत सायकलिंग करणे हा व्यायाम प्रकार "कमरेखालील पावलापर्यंतच्या" सर्व संधी अस्थि मसल्स यांचा व्यायाम आहे, तर ...

स्पायनल ट्विस्ट हा , "कमरेच्या वरच्या मानेपर्यंतच्या" डोक्यापर्यंतच्या , सर्व संधी अस्थी मसल्स यांचा व्यायाम आहे !!!

अशाप्रकारे, "स्पायनल ट्विस्ट आणि एअर सायकलिंग" , हे सर्व वयोगटातील व्यक्तींच्या , संपूर्ण शरीरातील , अस्थि संधी मसल्स यांच्या सर्वांगीण पुरेशा व्यायामासाठी समाधानकारकपणे उपयोगी आहेत. 

स्पायनल ट्विस्ट हा व्यायाम, जसे जमिनीवर एल शेप मध्ये बसून करावा, असे सांगितले ...

तसेच ज्यांना जमिनीवर बसता येत नाही, त्यांनी खुर्चीमध्ये बसून हा व्यायाम करावा ... परंतु स्पायनल ट्विस्ट हा व्यायाम , स्टूलवर बसून करू नये ... कारण, पाठीला आधार नसल्याने तोल जाण्याची शक्यता असते.

ऑफिस चेअर , आराम खुर्ची यात बसू नये ... कारण त्या पाठीच्या कण्याला बाक / bend आणतात ... ,

Forward bending असे होते ...

म्हणून डायनिंग चेअर, की जी काटकोनात 90 अंशात असते , त्यात बसावे म्हणजे आपण पाठीचा कणा हा 90° मध्ये ताठ ठेवू शकतो ...

अजून एक तिसरा ऑप्शन म्हणजे घरातील दोन व्यक्तींनी , पाठीला पाठ लावून , खांद्याला खांदा लावून एल शेप मध्ये जमिनीवर बसावे ... आणि एखादी छोटी वस्तू जसे की चेंडू (किंवा छोटे पातेले किंवा चार-पाच पुस्तक एकत्र असे) , डावीकडे वळून, आपल्या पाठीला पाठ लावून बसलेल्या व्यक्तीकडे द्यावे ... आणि त्या व्यक्तीने , ते उजवीकडे वळून, पुन्हा आपल्याला द्यावे, आपण ते स्वीकारावे ... असे , एकमेकां साह्य करू , या पद्धतीने , एकमेकांच्या पाठीला पाठ लावून , सरळ ताठ पाय पसरून , एल शेप मध्ये , 90 अंशात बसून, स्पायनल ट्विस्ट हा व्यायाम करता येतो !!!

एकट्याने व्यायाम करताना अनेकदा काहींना बोअर होते, कुणीतरी जोडीदार असेल तर बरे !!, असे वाटते ... त्यांच्यासाठी हा उपाय / विकल्प = ऑप्शन आहे ...

परंतु तरीही दोन्ही हात पंखा प्रमाणे स्प्रेडेड विंग्स प्रमाणे 180 अंशात ताठ सरळ पसरून , पाठीचा कणा दोन्ही बाजूंना अधिक अधिक पिळणे म्हणजे 270 अंशात पिळणे, हे अधिक उपयोगाचे आहे !!!

तर , सर्वांना सर्वांगीण व्यायामासाठी शुभेच्छा !!!

चला तर मग ... उद्यापासून ... छे, छे , उद्यापासून कशाला !? ... आजपासून, "आत्तापासूनच" एअर सायकलिंग आणि स्पाइनल ट्विस्ट, हे दोन्ही व्यायाम एकत्र , रोज , नियमितपणे, खंड न पडता, 100 सीटिंग प्रमाणे करत राहू या !!!

बाहेर पाऊस पडतो आहे , खूप ऊन आहे , अजून सूर्य उगवला नाही , आता खूप अंधार झाला आहे , चिखल आहे , रस्त्याचे काम चालू आहे, खड्डे आहेत, ट्रॅफिक खूप आहे , एकट्याला भीती वाटते , गुडघे दुखतात ... कंबर दुखते ... मान दुखते !!! ; अशा सर्व सबबी कारणे निमित्त नखरे टाळाटाळ एक्सक्युजेस ... बाजूला ठेवता येऊन ... आपल्या सोयीनुसार ... आपल्या सोयीच्या जागेमध्ये / आपल्या बेडवरतीच , हे दोन्ही व्यायाम "एअर सायकलिंग आणि स्पायनल ट्विस्ट" करणे हे निश्चितपणे शक्य आहे.

आज मै उपर, आसमा नीचे 

+ 

मुड मुडके हां देख ... मुडमुड के 

= 

सर्वांगीण व्यायाम Complete Exercise ✅️

एअर सायकलिंग + स्पायनल ट्विस्ट = सर्वांगीण व्यायाम Complete Exercise ✅️

#exercise #workout #gym #sixpack #running #jogging #pranayama #kapalabhati #कपालभाति #trekking #mountaineering #hasyaclub #laughter #coaching #receptionist #teaching #teacher #sex #walking #marathon #triathlon #cricket #badminton #tabletennis #football #saucer #soccer #volleyball #weightlifting #weighttraining #treadmill

✍🏼 वैद्य हृषीकेश म्हेत्रे. एमडी आयुर्वेद, एम ए संस्कृत

आयुर्वेद क्लिनिक्स @ पुणे अँड नाशिक

9422016871

www.YouTube.com/MhetreAyurved/

www.MhetreAyurveda.com 

+91 94 220 16 871

MhetreAyurveda@gmail.com

www.Mixcloud.com/MhetreAyurved/

05/12/2024

भाग 1 : पांढरे केस ... काळे केस !!! ... उपाय आणि शक्यता !!!

भाग 1 : पांढरे केस ... काळे केस !!! ... उपाय आणि शक्यता !!!

1.

बाहेरून "काहीही" लावलं, तरी एकदा पांढरे झालेले केस पुन्हा "कायमचे काळे" होत नाहीत / होऊ शकत नाही, हे सत्य 35 ते 45 या वयात असलेल्या, "अजूनही तरुणच *दिसू* इच्छिणाऱ्या" लोकांनी लवकरात लवकर स्वीकारावे!

2.

नव्याने येणारे केस, "काळे उगवून येत नाहीत". बाहेरून काहीतरी लावलं तर, आहेत ते, पांढरे केस तेवढ्यापुरते काळे "दिसतात".

3.

परंतु पुढच्या काही दिवसात वाढ होऊन येणारा, खालचा केस, हा "पुन्हा पांढराच येतो"! 

4.

त्यामुळे ...आवळा , लोखंडाचा कीस, माका, सहचर= कोरंटी, उसाचा रस, कोरफड, मेथी ... असं "काहीही" बाहेरून लावलं, तरी केस "फक्त बाहेरूनच व तात्पुरतेच" काळे होतात✅️ ... जसं मेंदी काळी मेंदी लावल्यामुळे होतात, तसेच!!!

5.

पण काही/थोड्याच दिवसांनी ते "काळे केलेले" केस वाढ होऊन पुढे येतात आणि डोक्याच्या त्वचेतून म्हणजे केसांच्या मुळातून "येणारा केस पुन्हा पांढराच येतो".

6.

त्यामुळे असल्या तात्पुरत्या, रंगरंगोटीच्या उपायांच्या मागे , आपला "वेळ पैसा एनर्जी रिसोर्सेस" बरबाद करणे थांबवावे !!!

7.

पहिली गोष्ट म्हणजे सध्याच्या ...

पोल्युशन , हायब्रीडायझेशन, स्ट्रेस , जागरण , चुकीचे खाणे , शांपू साबणाचा अतिवापर , चीज, बटर, बेकरी/पाव, चाट अशा *"मीठ जास्त असलेल्या पदार्थांचा वापर"* ... 

यामुळे वय वर्ष 30 पासून पुढे लगेचच, अनेकांचे केस पांढरे होऊ लागतात !! 

(याबाबत जवळच्या विश्वासार्ह वैद्याचे मार्गदर्शन घ्यावे की जो वैद्य आहे निश्चितपणे म्हणजेच जो आयुर्वेदाचीच शास्त्रीय प्रॅक्टिस करतो ... रसकल्पांची प्रॅक्टिस करत नाही म्हणजे औषधांमध्ये मेटल भस्म सोने चांदी पारा गंधक विष उपविष केमिकल स्टेरॉईड वापरत नाही आणि आयुर्वेदाच्या नावाखाली नाडी योगा असले भंपक अशास्त्रीय प्रकार अवलंबत नाही)

8.

आहारातील या चुका न सुधारल्यास, ते पुढे उभ्या आयुष्यात "कधीही नव्याने पुन्हा काळे उगवून येत नाहीत" ...

9.

त्यामुळे आपण जर आहारातल्या चुका शोधणार नसू आणि त्या सुधारणार नसू, तर वय कितीही तरुण असले तरी ...

एकदा पांढरे झालेले केस, मुळातून पुन्हा काळे येऊ शकत नाहीत!

10.

फार फार तर तुम्ही त्यांना "काळे करू" शकता बाहेरची रंगरंगोटी करून , इतकंच !!!

11.

दुसरं असं की पुरुषांच्या बाबतीत 35 40 नंतर आणि स्त्रियांच्या बाबतीत 40-45 नंतर किंवा मेनोपॉजच्या आसपास , निसर्गतः केस पांढरे होणे, हे निश्चितपणे होऊ शकते ...

ते वय आणि वयाचा = काळाचा प्रभाव, म्हणून "स्वीकारावे" !!! ✅️

*ते लपवण्याचे काहीही कारण नाही* ...

12.

आणि त्यासाठी केमिकल युक्त अत्यंत महागडे हेअर "डाय" वापरू नयेत ...;कारण हे "डाय Dye" तुम्हाला प्रत्यक्ष "डाय Die" म्हणजे मरणाकडे नेऊ शकतात.

13.

अनेक केमिकल युक्त महागड्या हेअर डाय मध्ये "कॅन्सर निर्माण करणारे रासायनिक घटक= केमिकल" असतात, विशेषतः स्त्रियांना, ब्रेस्ट कॅन्सर होण्याच्या मुख्य कारणांमध्ये, मेकअप मध्ये वापरले जाणारे अनेक प्रकारचे केमिकल आहेत, हे जगभर "सिद्ध आणि स्वीकृत" झालेले आहे !!!

त्यामुळे जीव हवा, जीवन हवे, आयुष्य हवे ... की ब्रेस्ट कॅन्सर हवा कॅन्सर हवा आणि रंगवलेले बाहेरून काळे केलेले केस हवेत, हे स्वतःच ठरवावे!!!

14.

वयानुसार काळानुसार होणारे नैसर्गिक बदल हे निश्चितपणे स्वीकारावेत ... त्यात लाजिरवाणे काहीही नसते!!! उलट 35 40 45 नंतरही आपले केस "काळेभोर" "दिसत" असतील ... तर आपण स्वतःला / समाजाला फसवत आहोत आणि आपले स्वतःचे एक ढोंगी सोंगी रंगीबेरंगी विदूषक जोकर असे रूप , जगासमोर ठेवतो आहोत, याची जाणीव असू द्यावी.

15.

आपण 35 ते 45 या प्रौढ वयात असू आणि आपले केस पांढरे व्हायला लागले असतील , तर आहारातील चुका शोधून , "सुधारण्याचा संयम आणि प्रयत्न" असू द्यावेत ... तात्पुरते सोपे शॉर्टकटचे, बाहेरून रंगरंगोटी करून केस काळे करण्याचे उपाय अजिबात करत बसू नये!!! 

16.

35 ते 45 या वयात लग्न होऊन प्रायः पाच ते दहा वर्षे होऊन गेलेली असतात. आपल्या जोडीदाराशी आपले संबंध कसे आहेत, हे आतापर्यंत निश्चित झालेले असतात. त्यामुळे अशा परिस्थितीमध्ये; केस काळे असले काय, पांढरे झाले काय, गळले काय, तुटले काय, टक्कल पडले काय, केस आखूड झाले काय ... या सगळ्यांनी प्रत्यक्षात काहीही फरक पडत नाही! त्यामुळे अशा बहिरंगी... आणि जीवनाच्या अस्तित्वाशी आणि आरोग्याशी कसलाही सुतराम संबंध नसलेल्या,  केसांच्या रंगांच्या /लांबींच्या /संख्येच्या /विरळतेच्या /असण्याच्या /नसण्याच्या ... मागे लागून अकारण स्वतःचा वेळ एनर्जी पैसा रिसोर्सेस बरबाद करू नये आणि ... अकारण स्वतःला मनस्तापही करून घेऊ नये हे बरे!!!

17.

रोज लघवीला झाली, संडासला झाली, नाकातून मेकुड निघून गेला, वाढलेले नख कापून टाकले किंवा तुटले ... म्हणून आपण दुःख करतो का ... छाती बडवून घेतो का ... कपाळ आपटून घेतो का ... नाही !!! तर मग त्याच पद्धतीचा, शरीरातून बाहेर पडणारा, एक टाकाऊ पदार्थ असलेला = डोक्यावरचे केस, या बाबीला अनावश्यक महत्त्व देण्याचे टाळावे. त्या "केसांकडे पाहण्याचा आपला दृष्टिकोन बदलला", तर केस गळणे पांढरे होणे, या समस्या(?) समस्याच राहत नाहीत. 

आशा आहे सुज्ञास अधिक सांगणे न लगे !!!

18.

तरीही ...

एक साधा सोपा सरळ उपाय म्हणजे नाकात रोज रात्री झोपण्यापूर्वी लोणी विरघळवून केलेले लोणकढी साजूक तूप सोडावे ... (विकतचे आयते तूप नकोच नको).

19.

तूप सोडणे ज्यांना आवडत नाही, त्यांनी चांगल्या प्रतीचे, (शक्यतो घरातच तयार करता आले तर बरे ... असे) खोबरेल तेल सोडावे ...

20.

ह्या दोन्ही गोष्टी ज्यांना जमणार पटणार आवडणार नसतील, त्यांनी चांगल्या प्रतीचे दूध नाकात सोडावे!!!

21.

साजूक तूप, खोबरेल तेल, निर्भेळ दूध नाकात सोडण्याचे प्रमाण हे एक संपूर्ण ड्रॉपर भरून म्हणजे अर्धा मिलि = 0.5ml (पॉईंट फाईव्ह एम एल) म्हणजे प्रत्यक्षात मोजले तर 14 ते 15 थेंब इतके ...

दोन्हीकडच्या नाकपुड्यांमध्ये, रात्री झोपण्यापूर्वी सोडावेत ... !!!

(याबाबत जवळच्या विश्वासार्ह वैद्याचे मार्गदर्शन घ्यावे की जो वैद्य आहे निश्चितपणे म्हणजेच जो आयुर्वेदाचीच शास्त्रीय प्रॅक्टिस करतो ... रसकल्पांची प्रॅक्टिस करत नाही म्हणजे औषधांमध्ये मेटल भस्म सोने चांदी पारा गंधक विष उपविष केमिकल स्टेरॉईड वापरत नाही आणि आयुर्वेदाच्या नावाखाली नाडी योगा असले भंपक अशास्त्रीय प्रकार अवलंबत नाही)

22.

वरील तेल तूप दूध हे उपचार करून पहावेत ... 

तुमचे सुदैव असले, 

शरीराने प्रतिसाद चांगला दिला, 

आहारातल्या चुका सुधारल्या असतील ... 

आरोग्य संपन्न असा ऋतू असेल तर ... 

साधारणतः दीड महिन्यात = 45 दिवसांत आणि स्त्रियांच्या बाबतीत दोन ते चार मेन्सेस पर्यंत ,

नाकात तूप तेल दूध सोडण्याचा उपाय सातत्याने निरंतरपणे आळस न करता केल्यास ...

अपेक्षित लाभ मिळण्याची शक्यता असते ... अर्थात ही शक्यताच असते, निश्चिती नव्हे !!!

✍️🏼 डिस्क्लेमर/Disclaimer : उपरोक्त उपाय उपचार कल्प क्वाथ योग टॅब्लेट का परिणाम; उसमे सम्मिलित द्रव्यों की क्वालिटी, दी हुई मात्रा, कालावधी, औषधिकाल, ऋतु, पेशंट की अवस्था इत्यादि अनेक घटकों पर निर्भर करता है. 

✍️🏼 Copyright © वैद्य हृषीकेश बाळकृष्ण म्हेत्रे. एम डी आयुर्वेद एम ए संस्कृत.

सर्वाधिकार सुरक्षित All rights reserved. 

म्हेत्रेआयुर्वेद. MhetreAyurveda

आयुर्वेद क्लिनिक्स @ पुणे & नाशिक 

मोबाईल नंबर 9422016871

 MhetreAyurveda@gmail.com

 www.MhetreAyurveda.com

 www.YouTube.com/MhetreAyurved/

स्रोतस् : एक खोज ... ढूंढते रह जाओगे!😇

स्रोतस् : एक खोज ... ढूंढते रह जाओगे!😇

✍🏼 वैद्य हृषीकेश म्हेत्रे

आयुर्वेद क्लिनिक्स @ पुणे & नाशिक 

9422016871 

यह लेख आगे पढने से पहले, अगर उचित लगे और आवश्यक लगे, तो लेख के अंत मे दिया हुआ डिस्क्लेमर सर्वप्रथम पढे. सत्यं वच्मि !! ... ऋतं वच्मि !!

नाटक (play/drama) में रंगमंच पर नेपथ्य (background/ stage property) नामक एक प्रकार होता है.

प्रत्यक्ष में, "वस्तुतः वहांपर कुछ भी नही होता है", केवल वे नट नटी (रंगमंच पर उपस्थित पात्र) वही स्टेज पर एक गोल चक्कर लगाते है और कहते है ... "अरे वा, मुंबई आ गई ... देखो देखो कितनी बडी बडी इमारतें है ... गाडियां कितनी तेज चल रही है !!!" ... की देखने वालों ने "समझ"/"मान" लेना है की मुंबई आ गयी है, किंतु "प्रत्यक्ष मे वहां पर कुछ भी होता ही नही है"!!!

वैसे ही स्रोतस नाम की यह बात, ये केवल "मानने" की "समझने" की बात है, प्रत्यक्ष शरीर मे स्रोतस कही पर भी अस्तित्व मे नही है, प्राप्त नही है, उपलब्ध नही है, दिखाई नही देता. 

1.

स्रोतस् यह एक भ्रामक वाग्वस्तुमात्र कल्पना है. स्रोतस नाम का शारीर भाव वस्तुतः अस्तित्व मे होता हि नही है. 

2.

"स्रोतोविद्धं" तु प्रत्याख्यायोपचरेत्, 

स्रोतोगते (शल्ये) स्रोतसां स्वकर्मगुणहानिः;

सिराधमनी "स्रोतः" स्नायुप्रनष्टे (शल्ये) खण्डचक्रसंयुक्ते याने व्याधितमारोप्याशु विषमेऽध्वनि यायात् यत्र संरम्भो वेदना वा भवति तत्र शल्यं विजानीयात्;

"व्यधे तु स्रोतसां" मोहकम्पाध्मानवमिज्वराः। 

प्रलापशूलविण्मूत्ररोधा मरणमेव वा॥४७॥ 

स्रोतोविद्धम् अतो वैद्यः प्रत्याख्याय प्रसाधयेत्। 

ऐसे शल्य द्वारा "विद्ध" हुये स्रोतस के बारे में स्पष्ट उल्लेख संहिता में है

जिस स्रोतस का आप "विद्ध" लक्षण बताते हो, अर्थात जो एन्टीटी/भावपदार्थ वेध पीअर्स पेनिट्रेट करने योग्य है, उसको आप अगर "दिखा" नही पाते हो, "लोकेट" नही कर पाते हो , "डेमॉन्स्ट्रेट" नही कर पाते हो ... तो काहे का स्रोतस??? 🤷🙆🤔⁉️

3.

चरक ने स्रोतस् के लिए "स्रोतसाम्" ऐसा बहुवचन = कम से कम तीन (3) होने चाहिये और 

सुश्रुतने स्पष्ट रूप से स्रोतस के लिए "द्वे" ऐसा शब्द प्रयोग किया है = निश्चित रूप से दो (2) होने चाहिये ...

तो आप किसी भी मनुष्य के शरीर में, दो पुरीषवह स्रोतस्, दो अन्नवह स्रोतस् दिखा दो !!

हां, दो मूत्रवह स्रोत आपको मिल जायेंगे... युरेटर के रूप मे ... किंतु वृक्क से मूत्र निर्माण होता है, यही आयुर्वेद को पता नही है !!! 😇🙃🤦‍♀️🤷‍♂️

4.

 एकही मुखसे अंदर गया हुआ , "अन्न और पानी (दोनों भी!)" उसी "एक हि आमाशय मे हि" अगर जाता है , यह "प्रत्यक्ष" है तो , उदक वह स्रोतस् का स्वतंत्र अस्तित्व कहां पर दिखायेंगे?🤔⁉️

5.

मूल परीक्षण करके स्रोतस् का परीक्षण कैसे होता है?🤔⁉️ 

अगर मुंबई से पुणे आना है और मुंबई की स्थिति और पुणे की स्थिति ठीक है किंतु रास्ते मे 92km का एक्सप्रेस हायवे पॅक/जॅम है, तो मुंबई और पुणे इन महानगरो की स्थिती देखकर, दोनो के बीच के एक्सप्रेस हायवे पर कैसे प्रवास होगा ???

6.

जो सुश्रुत शल्य में भग्न की बात करता है, पिच्चित की बात करता है, उस सुश्रुत को अस्थिवह और मज्जावह स्रोतस् बताने की आवश्यकता नही लगी!🤔⁉️😇🙃

7.

अस्थिमज्जस्वेदवाहिषु स्रोतःसु सत्स्वप्यनधिकारः; कथं? तत्रास्थिवहानां सकलानामेव मेदो मूलं, मज्जवहानां च तेषां सकलान्येवास्थीनि सकलशरीरगतानि, न च सकलशरीरगतविद्धलक्षणं साध्यादिज्ञाननिश्चायकम्, एवं स्वेदवहानामपि केवलं मेदो मूलमिति पूर्वेणैव समानम्, अतः शल्यतन्त्रे तेषां मूलविद्धलक्षण अनधिकारः। 🤦🙆🤔⁉️

उस पर उसका👆🏼 टीकाकार कहता है कि अस्थिवह मज्जावह इन् स्रोतसों के मूल "सर्व शरीर व्यापी" है, इसलिये शल्य का अधिकार नही है ... क्यूंकी "संपूर्ण शरीर" को व्यापने वाला शल्य अस्तित्व मे हो नही सकता

किंतु वही सुश्रुत मांसवह स्रोतस् बताता है, जिसके मूल स्नायु और त्वचा "पूरे शरीर मे" व्याप्त है.😇🤣

8.

एक मनोवह स्रोतस् कुछ लोग बताते है, जो मन हमारा अधिकार हि नही है, उसका स्रोतस् बता के क्या करेंगे? 

अच्छा, चलो मनोवह स्रोतस् "है भी" तो , उसके मूल क्या है?? 🤔⁉️

किसी ने नही बताया. 

बाकी सभी स्रोतसों के दो दो मूल है. 

9.

अभी जो मन नित्य है, जिसमे वृद्धि क्षय असंभव है, जिसका पोषण नही होता है, ऐसे स्वयं चक्रपाणी बताता है, उसके लिए "परिणाम आपद्यमान" स्रोतस् की आवश्यकता क्या है? 😇 ...जिसमे "परिणमन हि संभव नही है", उस मन का स्रोतस हो ही नही सकता और मन को आने जाने के लिए मार्ग चाहिये तो सिराधमनी से चला जाये, स्रोत में ही घुसने की क्या आवश्यकता है! 

10.

"आने जाने के लिए" स्रोतस् चाहिये तो, ये सभी इंद्रियों में कैसे जाता है? क्या एकही स्रोतस् सभी इंद्रियों तक जाता है??? 

11.

अगर स्रोत का विद्धलक्षण बताया है, तो जिसका वेधन हो सकता है, ऐसे मूर्त शारीर भाव में से, कोई मेदोवहस्रोतस् उदकवह स्रोतस् रसवह मांसवह स्रोतस् प्रत्यक्ष दिखा तो दे👁👁 , की जिसमे से "सचमुच" ये भाव बह रहे है, वहन हो रहे है. ✅️🤔⁉️

12.

आज जहा डीएनए तक चीजे देखी जा सकती है, वहां इतने स्थूल स्रोत अगर "दिखाई नही" देते है, तो उनका सद्भाव "मानने" की आवश्यकता क्या है?

13.

अनिर्देश्यमतः परं तर्क्यमेव । तद्यथा- नव स्नायुशतानि, सप्त सिराशतानि, द्वे धमनीशते, चत्वारि पेशीशतानि, सप्तोत्तरं मर्मशतं, द्वे सन्धिशते, 

👆🏼

SROTAS not mentioned 

ऐसे जो निर्देश(demonstrate) नही कर सकते , केवल तर्क(assume) कर सकते है, अनुमानगम्य है अर्थात जो दिखा नही सकते, डेमोन्स्ट्रेट नही कर सकते ... ऐसे शारीर भावों के लिस्ट में सूची मे "स्रोतस का समावेश नही है" (चरक शारीर 7 शरीरसंख्या ). इसका अर्थ स्रोतस तर्क्य न होकर , प्रत्यक्ष है! अनुमानगम्य ना होकर इंद्रिय गम्य है ... इसलिये ये दिखाई देने चाहिये डेमॉन्स्ट्रेबल होने ही चाहिये

किंतु वस्तुस्थिती ऐसी है नही

14

धमनीनामिह मूलज्ञाने यद्यपि "साक्षात् प्रयोजनं नोक्तं"😇🙃, तथाऽपि मूलोपघाताद्वृक्षाणामिव धमनीनां महानुपघातो भवतीति ज्ञेयम्, अत एव सुश्रुते स्रोतोमूलविद्धलक्षणान्युक्तानि॥

चक्रपाणि के मतसे स्रोतसों के मूल ज्ञान का कुछ भी प्रयोजन नही है🙆🤦 तो फिर क्यूं बताये इतने विस्तार से???

15.

चक्रपाणीने चरक विमान स्थान अध्याय 5 स्रोतसां विमान इस एक ही अध्याय मे , जहा "स्रोतस" का वर्णन हो रहा है , वहा पर स्रोतस शब्द की जगह , एक दो नही, अपितु, "17 बार धमनी शब्द" का प्रयोग किया है (क्यूं किया ऐसे ?!) 🤔⁉️😇🙃 ... जो पढने वाले को कन्फ्युज कर देता है!

16.

अतिप्रवृत्तिः सङ्गो वा सिराणां ग्रन्थयोऽपि वा ।

विमार्गगमनं चापि स्रोतसां दुष्टिलक्षणम् ॥

स्रोतसों की दुष्टी से , सिरा में ग्रंथी (?) क्यो होती है, कैसे होती है?

और एक स्रोत से दुसरे स्रोत मे विमार्ग गमन कैसे होता है ... क्या ये स्रोतस या कोई भी अन्य आकाशीय भाव एक दूसरे से जुडा हुआ है????

17.

स्वधातुसमवर्णानि वृत्तस्थूलान्यणूनि च ।

स्रोतांसि दीर्घाण्याकृत्या प्रतानसदृशानि च

अगर आपको स्रोत का वर्ण पता है ... उसका आकार = शेप पता है तो, उसका दर्शन करवाईये डेमोन्स्ट्रेट करवाईये लोकेट करिये ... दिखाईये ना!!!

किंतु एक भी स्रोत कोई भी दिखा नही सकता

18.

तत्र केचिदाहुः- सिराधमनीस्रोतसामविभागः, सिराविकारा एव हि धमन्यः स्रोतांसि चेति । तत्तु न सम्यक्, अन्या एव हि धमन्यः स्रोतांसि च सिराभ्यः;

सुश्रुत संहिता शारीरस्थान अध्याय 9 के आरंभ मे,

ये उपरोक्त परिच्छेद आता है, जिसका आधार लेकर, लोग कहते है कि, चरक मे सिराधमनीस्रोतस् इनको एकही माना है ... लोगों का छोड दिजिए, शायद चक्रपाणि ने भी चरक संहिता ठीक से पढी नही हैं, क्यूं कि, चरक विमान 5 के तीसरे श्लोक की टीका के अंतिम वाक्य मे चक्रपाणि भी यही कहता है

👇🏼

"न च चरके", सुश्रुत इव, धमनीसिरास्रोतसां भेदो "विवक्षितः"॥ 😇🙃

किंतु चरकसंहिता के सूत्रस्थान के 29 अध्याय मे यह श्लोक आता है, जो सभी को पता है ... लेकिन चक्रपाणि को पता नही है, क्या करे?! 🤷🤦🙆

👇🏼

ध्मानाद्धमन्यः , स्रवणात् स्रोतांसि , सरणात्सिराः ॥✅️

19.

स्रोतांसि, सिराः, धमन्यः, रसायन्यः, रसवाहिन्यः, नाड्यः, पन्थानः, मार्गाः, शरीरच्छिद्राणि, संवृतासंवृतानि, स्थानानि, आशयाः, निकेताः च ... 

👆🏼

इति , "शरीरधात्ववकाशानां लक्ष्यालक्ष्याणां नामानि" भवन्ति ।

उपरोक्त परिच्छेद मे "स्रोतांसि" से लेकर "निकेता:" तक , ये सारे शरीर धातुओं में जो "अवकाश" है, उन्मे से कुछ "लक्ष्य" (डेमॉन्स्ट्रेबल / लोकेटेबल) और कुछ "अलक्ष्य" नाॅन लोकेटेबल धातु "अवकाश" है, "उनके" ये नाम है ... "चरक ने" ऐसा कही पर भी "नही कहा" है कि ये "स्रोतसों के पर्यायी नाम है".

जिसको अत्यंत प्राथमिक स्तर का सर्वसामान्य संस्कृत व्याकरण विभक्ती/कारक विशेषण विशेष्य का ज्ञान है, उसे भी ये पता चलेगा की, ये "शरीर धातू अवकाशों" के नाम है ; ऐसा उपरोक्त परिच्छेद का अर्थ होता है ... "ये स्रोतसो के (पर्यायी) नाम है" ऐसा इस परिच्छेद का "अर्थ हो ही नही सकता"!

मुंबई जयपुर भोपाल अहमदाबाद बेंगलुरु इति विविधानां राज्यानां राजधानीनगराणाम् नामानि भवन्ति 

👆🏼

ऐसा लिखेंगे तो ... इसका अर्थ यह नही होता है की, जयपुर भोपाल अहमदाबाद बेंगलुरु, ये "मुंबई शहर के पर्याय नाम" है !!!

अपितु, इसका अर्थ यही होता है की मुंबई से लेकर बेंगलुरु तक , ये विविध राज्यों के राजधानी नगरों के नाम ✅️ है.

उसी प्रकार से "स्रोतांसि" से लेकर "निकेताः" तक सारे शब्द शरीर धातू "अवकाशों" के नाम है, "न कि स्रोतसों के पर्याय नाम" है 🙂

किंतु फिर भी दिग्भ्रमित करने की दुष्टि से ही , संभवतः चक्रपाणीने , अपने टीकामे यह स्पष्ट रूप से कहा है कि, "ये स्रोतसों के पर्यायी नाम है"

👇🏼

स्रोतसां व्यवहारार्थं पर्यायानाह- स्रोतांसीत्यादि। 

और फिर से, यहा पर भी स्रोतस शब्द की जगह, धमनी शब्द का दो बार प्रयोग किया है, चक्रपाणी ने!

👇🏼

स्थानादिपर्यायान् केचिद्धमनीमूलस्य पर्यायानाचक्षते; अन्ये त्वेतानपि धमनीपर्यायानाहुः

लेकिन कुछ लोगों को चक्रपाणि तो, चरक से भी बढकर ग्रेट लगता है ... वास्तविकता मे ऐसा है नही!!!

20.

प्राणोदकान्नवाहानां दुष्टानां श्वासिकी क्रिया ।

कार्या तृष्णोपशमनी तथैवामप्रदोषिकी ॥

प्राणवह स्रोतस् को प्राणवह क्यूं कहा? 

उसको तो श्वासवह कहना चाहिये.

और उसके मूल, स्पष्ट रूप से ...

नासा मूलं फुफ्फुसौ च । यही होने चाहिये, जो वस्तुस्थिती है ... लेकिन आयुर्वेद को फुफ्फुस का काम ही पता नही है

21.

चरक सूत्र 27 मे अन्न को "प्राण" कहा है

वैसे तो प्राण एकादश है. 

किंतु जीवन चलने के लिए प्राण जो है, वो तीन है : अन्न, उदक और श्वास !

तो अगर अन्नवह & जलवह स्रोतस है, तो तीसरा "श्वासवह" स्रोतस होना चाहिये ... प्राणवह स्रोतस यह "अतिव्याप्ती दोष" है ... क्योंकि प्राण शब्द, श्वास उदक अन्न, इन तीनो को बोधित करता है !!!

22.

उदकवह की दुष्टी में तृष्णा की चिकित्सा करनी है. उदक का क्षय है तो तृष्णा चिकित्सा ठीक है. 

किंतु जब उदकवह स्रोतस मे जल वृद्धीजन्य लक्षण हो तो भी तृष्णा की चिकित्सा करना उचित नही होगा

23.

वही बात अन्न वह दुष्टीमें ... अगर अन्न अधिक हुआ अपाचित रहा, तो आम प्रदोष चिकित्सा ठीक है, 

किंतु अन्नक्षय हुवा, अन्न आपूर्ती नही हुई तो???

24.

विविधाशितपीतीये रसादीनां यदौषधम् ।

रसादिस्रोतसां कुर्यात्तद्यथास्वमुपक्रमम् ॥

अगर स्रोतस की दुष्टि मे भी, उन उन स्रोतसों के धातुओं के दुष्टि की ही चिकित्सा करनी है ... तो स्रोतसों का अध्याय या स्रोतसों का विमान = "विशेष ज्ञान"(?) देने वाला अध्याय लिखने का प्रयोजन ही क्या है???🤔⁉️

हायवे पर गड्ढा / pothole है, तो वह हायवे से जाने वाली गाडी का दोष कैसे हो सकता है ?🤔⁉️

और अगर गाडी के इंजन मे खराबी है, तो वह गाडी जिस हायवे से जा रही है, उस हायवे का दोष कैसे हो सकता है ?😇

और मान लो हायवे पर का गड्ढा/pothole भर दिया गया ठीक किया गया ... तो क्या गाडी का इंजिन अपने आप ही ठीक हो जायेगा ??? 🙃

या फिर गाडी के इंजन की खराबी ठीक कर दी गई इंजिन रिपेअर कर दिया ... तो क्या गाडी जिस परसे दौड रही है उस हायवे का गड्डा pothole भी अपने आप भर जायेगा ठीक हो जायेगा ??? 🙆🤦🤷

ऐसे तो हो नही सकता ... ये सामान्य से बात है.

इसी 👆🏼 कारण से रसादी धातुओं की दुष्टी की जो चिकित्सा है ... "वही" रसादी धातुओं के स्रोतस की भी चिकित्सा है ... ऐसा कहना यह "अत्यंत अशास्त्रीय" विधान है

25.

मूत्रविट्स्वेदवाहानां चिकित्सा मौत्रकृच्छ्रिकी ।

तथाऽतिसारिकी कार्या तथा ज्वरचिकित्सिकी ॥

इन तीनो मे भी फिरसे वही प्रश्न ... की मूत्रक्षय में मूत्र कृच्छ्र की चिकित्सा ठीक है... पुरीष वृद्धी में अतिसार के चिकित्सा ठीक है ... स्वेदक्षय में ज्वर चिकित्सा ठीक है ... लेकिन स्थिती उलटी हो जाये तो , अर्थात मूत्र वृद्धी हो , पुरीष क्षय हो , मलावरोध हो, अतिस्वेद हो तो, फिर वही चिकित्सा कैसे उपयोग मे आ सकती है???

26.

तेषां प्रकोपात् स्थानस्थाश्चैव मार्गगाश्च शरीरधातवः प्रकोपमापद्यन्ते, इतरेषां प्रकोपादितराणि च । 

👆🏼 इसमे कहते है की स्रोतस की दुष्टी से स्थानस्थ और मार्गग दोनो शरीर "धातु" प्रकुपित होते है, दुष्ट होते है, उसके आगे इतरों के प्रकोप से इतर प्रकुपित होते है, इसका क्या अर्थ है ??? भगवान को पता !!!

किंतु अगले ही वाक्य मे कहते है की, स्रोतसों से स्रोतस "हि" दूषित होते है और धातुओं से धातु "हि" दूषित होते है 

👇🏼

स्रोतांसि स्रोतांस्येव, धातवश्च धातूनेव प्रदूषयन्ति प्रदुष्टाः । 

अभी उपर कहा की स्रोतसों की दुष्टि से उनमे से बहने वाले "धातू" दूषित होते है ... अभी कह रहे है स्रोतसों से स्रोतस "हि" दूषित होते है और धातुओं से धातु "हि" दूषित होते है ... 

पढनेवाला बेचारा समझे तो क्या समझे???😇🤔⁉️

27.

यान्येव हि धातूनां प्रदोषविज्ञानानि तान्येव यथास्वं प्रदुष्टानां धातुस्रोतसाम्

👆🏼

अगर धातुदुष्टी के लक्षण हि स्रोतस दुष्टी के लक्षण है, तो फिर स्रोतसों का अध्याय हि क्यू अलग से बताया ??

28.

🙃😇🤔🌀

स्रोतस् यह तो अत्यंत भ्रामक कल्पनारम्य वाग्वस्तुमात्र आकाशपुष्प गगनारविंद आश्रयासिद्ध अस्तित्वहीन बिना सिर पैर की बात है

29.

"पुरीषवहे द्वे" ... क्या किसी ने दो पुरीषवह स्त्रोतस कभी देखे भी है ⁉️

किंवा 

*"अन्नवहानां स्रोतसां"* अर्थात बहुवचन अर्थात अन्नवह स्रोत कम से कम तीन(3) तो होने हि चाहिये , किंतु अन्नवह स्त्रोतः प्रत्यक्षतः एक हि है, ऐसा स्पष्ट रूप से दिखाई देता है, किंतु इसे ये महास्रोतस् कहते है , जिसमे उपर अन्नवह & नीचे पुरीषवह स्त्रोतस् एक दूसरे से जुडा हुआ है ... फिर भी इन दोनों के मूल, महास्रोतस् से अलग कही दूसरी जगह पर है

अन्नवह स्रोतस का एक मूल तो वामपार्श्व है, ये तो किसी भी प्रत्यक्ष ज्ञान से सिद्ध होना असंभव है

30.

प्रदुष्टानां तु खल्वेषां रसादिवहस्रोतसां विज्ञानान्युक्तानि विविधाशितपीतीये; यान्येव हि धातूनां प्रदोषविज्ञानानि तान्येव यथास्वं प्रदुष्टानां धातुस्रोतसाम् ।

धातू की दृष्टी लक्षण और स्रोतस् का दृष्टी लक्षण एकसमान कैसे हो सकता है? क्यूंकी धातू और स्रोतस ये एक दूसरे से अलग अलग शारीर भाव है.

स्रोतच नाम के आकाशीय भाव मे से, धातू नाम का पार्थिव या जलीय या द्रवरूप भाव वहन करता है. अस्थ्यपि द्रवरूपमस्त्येव स्रोतोवाह्यमिति

👆🏼 चक्रपाणिने तो अस्थि भी द्रवरूप होता है, ऐसे लिखा है

हायवे(=स्रोतस) पर अगर गड्ढा /pothole है , तो वह हायवे से जाने वाली गाडी(=धातु) का दोष नहीं हो सकता है.

और उलटा, यदि गाडी(=धातु) के इंजिन मे अगर कोई दोष है , तो वो हायवे(=स्रोतस) का दोष नही हो सकता.

स्रोतस् यह एक मार्ग आहे 

उसमे से बहने वाला धातू यह एक अलग/भिन्न भाव है 

इस कारण से धातू और स्रोतस इन दोनों की दुष्टि एकसमान ही है, ऐसा लिखना ... यह अत्यंत अविश्वसनीय अशास्त्रीय है

31.

किंतु हमारे वैद्य और विद्यार्थीयों के बुद्धी में आयुर्वेद के विषय शास्त्र की बजाय, श्रद्धा भक्ती आरती भंडारा प्रसाद घंटा ये इस प्रकार का अशास्त्रीय अभिनवेश खचाखच भरा हुआ है

जामनगर की आरंभ के बॅचेस के एक पीजी, जब एचपी डिग्री हुआ करती थी, तबके हमारे एक दिवंगत गुरुवर्य आदरणीय सर, जो कभी पुणे के सर्वाधिक प्रसिद्ध आयुर्वेद कॉलेजों के प्रिन्सिपल भी थे, उन्होने कहा था कि ... आयुर्वेद के शास्त्रानुयायी विद्यार्थी निर्माण करने की बजाय, "अतिरेकी= आतंकवादी= उग्रवादी" बनाये जा रहे है

आज तो ऐसे 'अतिरेकी उग्रवादी" लोगों के इतने पंथ तैय्यार हो गये है, की पूछो मत ...

ये "उग्रवादी" लोक कुछ भी सुनने समझने की स्थिती/& क्षमता मे होते ही नही है!

सारासार बुद्धी, सदसद्विवेक बुद्धी की दृष्टी से, क्या सत्य है ... क्या मिथ्या है ... क्या भ्रामक है; ये समझने की उनकी इच्छा और क्षमता दोनो नही है.

आयुर्वेद यह, तत्कालीन ऋषियों ने उनकी सर्वोत्तम निरीक्षण शक्ती और उनकी उस समय की मर्यादा के अनुसार तर्क का उपयोग करके, लिखी हुई बाते है!

वे सभी बाते त्रिकाल सत्य नही हो सकती , उसमे युगानुरूप सुधारणा की आवश्यकता है , यह इन "उग्रवादीयों" को मान्य ही नही होता है 

यदिहास्ति तदन्यत्र यन्नेहास्ति न तत्क्वचित् ।

👆🏼

चरक संहिता के अंत मे यह एक "प्रक्षिप्त श्लोक" है, वही इनको त्रिकाल सत्य लगता है

32.

वातपित्तश्लेष्मणां पुनः सर्वशरीरचराणां सर्वाणि स्रोतांस्ययनभूतानि, तद्वदतीन्द्रियाणां पुनः "सत्त्वादीनां" *केवलं चेतनावच्छरीरम् अयनभूतम् अधिष्ठानभूतं च ।*

सत्वादीनां = सत्व & "आदि" अर्थात कौन कौन??

 🤔

सत्व को छोडकर, सत्वादीनाम् मे जो "आदि" है, उनके स्रोतस् कहा पर है?😇🤔⁉️

संपूर्ण शरीर "यही" यदि, अधिष्ठान & अयन दोनो भी हो, तो मनोवह स्रोतस अलग से कहा से दिखायेंगे कैसे दिखायेंगे??? 

अधिष्ठान & अयन ये अलग ही होते है 

पुणे मुंबई को जोडनेवाला हायवे यह अयन=मार्ग है.

पुणे & मुंबई ये दो अधिष्ठान है.

अयन & अधिष्ठान एक हो ही नही सकते

सत्त्वादीनां *केवलं चेतनावच्छरीरमयनभूतमधिष्ठानभूतं च ।

👆🏼

इस कारण से यह वाक्य ही गलत है

 

33.

मनोवह स्रोतस अस्तित्व में है भी , 

तो उसके मूल कौन से है? 

सभी स्रोतसो को दो मूल है

34.

मनोवह स्रोतसं कितने है? 

एक या दो या 3 या अनेक ???

क्यू की ... मन तो एक ही है , इसलिये उसके दो स्रोतस तो हो ही नही सकते

पर, सुश्रुत मे तो सभी भावों के दो दो है ऐसे बताया 

चरक तो स्रोतस् का उल्लेख बहुवचन मे करते है, "स्रोतांसि" "स्रोतसां" "भवन्ति" ... ऐसे ... तो कम से कम बहुवचन के लिए तीन(3) स्रोतस तो होने ही चाहिये

चरक इंद्रिय स्थान में भी, "मनोवहानां पूर्णत्वात् स्रोतसां" ऐसा लिखा है, अर्थात बहुवचन! बहुवचन मे उल्लेख है इसका अर्थ मनोवह स्रोतस, कम से कम तीन (3 or 3+) या उससे अधिक तो होने ही चाहिये

अगर मनोवह स्रोतस् तीन या उससे अधिक (3 or 3+) है, तो मन कितने होते है एक शरीर मे?? 😇

35.

सर्वे हि भावा पुरुषे नान्तरेण स्रोतांस्यभिनिर्वर्तन्ते, क्षयं वाऽप्यभिगच्छन्ति । 

स्रोतस के बिना किसी भी भाव का अभिनिर्वर्तन या क्षय नही होता है, ऐसे चरक कहते है .

किंतु, मन तो नित्य है, इस कारण से उसका अभिनिर्वर्तन या क्षय, यह दोनो भी असंभव है, इस कारण से मनोवह स्रोतस अस्तित्व मे हो ही नही सकता

36.

अनेक रोगों के संदर्भ में उनके निदान में स्रोतसों का उल्लेख है ...

किंतु प्रत्यक्ष उन्हीं रोगों के चिकित्सा के अध्याय मेन निदानोक्त स्रोतसों की निदानोक्त दुष्टी कैसे ठीक करनी है, इसलिये कौन से स्रोत के लिए कौन सा औषध या उपचार किया जाना चाहिए ... इसका कोई भी दिशानिर्देश उल्लेखित नही है!

अगर निदान मे स्रोतस का उल्लेख है, तो उनके रिपेअरिंग का चिकित्सोपचार का निर्देश चिकित्सा स्थान मे होना ही चाहिये था !!!

अगर चिकित्सा स्थान मे ऐसे उपचार देने ही नही थे, तो निदान स्थान मे स्रोतस की दुष्टि बताने का प्रयोजन कुछ भी नही रहता है.

👆🏼

इतने सविस्तर स्पष्टीकरण से और स्रोतस के इन 36 अवगुणों के निर्देशन से यह पता चलता है की ...

स्रोतस यह "जानने की" एन्टीटी न होकर केवल "मानने" की एन्टीटी है! 

अर्थात स्पष्ट शब्द मे ,

स्रोतस यह एक निरुपयोगी निष्प्रयोजन निरुद्देश अभ्युपगम कल्पनारम्य ऐसी अस्तित्वहीन entity है. 

Srotas is not a factual entity... 

but just an assumption consideration supposition imagination fantasy fad ... 

it is a non existent thing, just for sake of question and answer in theoretical exam, 

a subject of worthless debates and 

futile discussions in seminars webinars academic chitchating courses. 

Srotas has no role no importance no utility no applicability in real practice at all !!! 

Srotas is just for academic vocal entertainment!!!

आत्मा मन अग्नि दोष ... ऐसेही "स्रोतस्" यह एक अत्यंत लोकप्रिय तथा महत्त्वपूर्ण मानी जानेवाली "संकल्पना" आयुर्वेद शास्त्र मे है.

इस पर न जाने कितने सेमिनार व थिसिस हो चुके है और आगे भी होते रहेंगे ...

इस स्रोतस् "संकल्पना" पर म्हेत्रेआयुर्वेद MhetreAyurveda आनेवाले कुछ दिनो मे प्रस्तुत करेंगे ... "स्रोतस् : एक खोज ... ढूंढते रह जाओगे"!

इसके पूर्व भी ऐसी हि एक अन्य महत्त्वपूर्ण "संकल्पना" ... 

"ओज" इस पर भी म्हेत्रेआयुर्वेद MhetreAyurveda ने एक लेख प्रस्तुत किया था ... जिनको उत्सुकता कुतूहल जिज्ञासा है ,

वे ओज संकल्पना पर लिखे हुए 

"ओज : एक बोझ" इस लेख को 

नीचे दी हुई लिंक का उपयोग करके पढे

👇🏼

https://mhetreayurved.blogspot.com/2024/01/nirdosha-ayurveda-1-part-1.html

संकल्पना शब्द का अर्थ just an imagination अभ्युपगम assumption consideration supposition ... 

not a fact, not a reality ... 

वस्तुस्थिती नही 

वास्तविकता नही 

सत्य नही 

तथ्य नही

Disclaimer: यह लेख वैयक्तिक मत के रूप मे लिखा गया है. इस लेख मे उल्लेखित विषयों के बारे मे अन्य लोगों के मत इससे भिन्न हो सकते है. इस लेख मे लिखे गये मेरे मत, किसी भी अन्य व्यक्ती या संस्था पर बंधनकारक नही है तथा उन्होने मेरे ये मत मान्य करने हि चाहिये, ऐसा मेरा आग्रह नही है. उपरोक्त विषयों के बारे मे जो मेरी समझ, मेरा आकलन, मेरा ज्ञान है, उसके अनुसार उपरोक्त लेख मे विधान लिखे गये है. उन विषयों के बारे मे वस्तुस्थिती और अन्य लोगों के मत, मेरे मत से, मेरे आकलन से, मेरी समझ से, मेरे ज्ञान से अलग हो सकते है.

यह लेख मैने केवल मेरे वैयक्तिक ब्लॉग पर लिखा है. यह लेख सार्वजनिक रूप मे किसी भी व्हाट्सअप ग्रुप पर या अन्य सोशल मीडिया पर प्रसृत नही किया है. किंतु इस लेख का परिचय तथा इस लेख की / इस ब्लॉग की ऑनलाईन लिंक, व्हाट्सअप तथा अन्य सोशल मीडिया पर प्रसृत की गई है. किंतु उस लिंक का उपयोग करके यह लेख पढना है या नही पढना है, यह वाचक का अपना स्वयं का विकल्प तथा निर्णय है. किसी को भी यह लेख या इस लेख की लिंक व्यक्तिगत रूप मे नही भेजी गई है, इसलिये कोई भी इसे व्यक्तिगत रूप मे न ले.

Articles about a few medicines that we manufacture

👇🏼

पूर्वप्रकाशित 

अन्य लेखों की 

ऑनलाईन लिंक👇🏼

✍🏼

The BOSS !! VachaaHaridraadi Gana 7dha Balaadhaana Tablets 

👇🏼

https://mhetreayurved.blogspot.com/2023/11/blog-post.html

👆🏼

वचाहरिद्रादि गण सप्तधा बलाधान टॅबलेट : डायबेटिस टाईप टू तथा अन्य भी संतर्पणजन्य रोगों का सर्वार्थसिद्धिसाधक सर्वोत्तम औषध

✍🏼

कल्प'शेखर' भूनिंबादि एवं शाखाकोष्ठगति, छर्दि वेग रोध तथा ॲलर्जी

👇🏼

https://mhetreayurved.blogspot.com/2023/12/blog-post.html

✍🏼

वेदनाशामक आयुर्वेदीय पेन रिलिव्हर टॅबलेट : झटपट रिझल्ट, इन्स्टंट परिणाम

👇🏼

https://mhetreayurved.blogspot.com/2023/10/blog-post.html

✍🏼

स्थौल्यहर आद्ययोग : यही स्थूलस्य भेषजम् : त्रिफळा अभया मुस्ता गुडूची

👇🏼

https://mhetreayurved.blogspot.com/2024/06/blog-post.html

✍🏼

क्षीरपाक बनाने की विधि से छुटकारा, अगर शर्करा कल्प को स्वीकारा

👇🏼

https://mhetreayurved.blogspot.com/2023/11/blog-post_25.html

✍🏼

ऑलिगो एस्थिनो स्पर्मिया oligo astheno spermia और द्रुत विलंबित गो सप्तधा बलाधान टॅबलेट

👇🏼

https://mhetreayurved.blogspot.com/2024/06/oligo-astheno-spermia.html

✍🏼

All articles on our MhetreAyurveda blog

👇🏼

https://mhetreayurved.blogspot.com/

वैद्य हृषीकेश म्हेत्रे

आयुर्वेद क्लिनिक्स @ पुणे & नाशिक 

9422016871 

www.YouTube.com/MhetreAyurved/

www.MhetreAyurveda.com